GEDIMIN, UN MUR ENTRE OCCIDENT E ORIENT
Michal Čukan.- Pendent lo reialme del comte Vytenis, la confederacion rutena e lituana resistiguèt las primièras decadas las atacas de l’òrdre teutonica. Gedimin, lo successor dempuèi l’an 1316, menèt la siá sedença a Vílnius (o tanben Vilna) e des d’ailà seguiguèt la meteissa politica pacifica dels eslaus orientals. Son filh Algidras eretèt Vitebsk de son sògre eslau e tanben venguèron eslavizats los autres filhs del Grand Duc lituan – coma los Karijotas, de Novhorodek o los Narymut de Pinsk o encara los Jaunutis de Zaslav-. Totes respectavan las custumas e la religion locala, mas la meteissa Lituània se mantenguèt fisèla a las cresenças de lors ancessors pagans.
En aquel temps de lituans e de rutens bielorussses conquistèron divèrsas plaças claus de Volynia- Galitzia, lor principala rivala al sud mercés a l’element eslau d’aquelas vilas, que ja formava aperaquí 80% de la populacion. Lo ducat lituan demorèt situate entre de regions vassalas a l’Òrda d’Aur en orient, e de regions conquistadas perls teutonics. A mai, plusors comtats eslaus orientals vesián en de lituans e de rutens lo contrapès contra la creissenta egemonia de Moscòvia, a l’epòca fòrtament influenciada e contrarotlada pels mongòls. Per contrarestar l’influéncia lituana, los mongòls ataquèron los lituans e los rutens pendent una granda campanha entre los ans 1339 e 1340, mas sens aténher cap cambiament del panorama politic preexistent.
Mas subreviure entre doas poténcias coma l’Òrdre Teutonica e l’Òrda d’Aur seriá imposible sens cercar de nòus aliats. Per ansin, ja en l’an 1326 de lituans e de rutens s’amassèron als poloneses en lor campanha contra Braniboria, contrarotlada pels germanics. Gedimin cercava cambiar la societat lituana, e mai s’aviá de plans per recebre de colons estrangièrs per modernizar lo país. Envièt d’òmes a Roma e demanèt de missionièrs per arrestar l’espandiment teutonic qu’utilizava la religion catolica coma causa mas que lor tòca èra l’espandiment territorial germanic.
La mòrt de Gedimin
Las sospèchas que Gedimin coma grand duc lituan poguèsse, venir crestian, ajudar los pagans, poirá èsser la causa de la siá mòrt al torn de l’an 1340. Coma successor principal foguèt designat lo mai jove de lors filhs, Jaunut , mas lèu tot lo contraròtle de las tèrras lituanas e rutenas demorèt dividit entre dos de sons fraires – Kiejstut en Occident e Algidras o Olgerd en Orient. L’afebliment temporal del ducat lituan foguèt profiechat pels teutons, qu’en 1348 ganhèron la batalha d’Streva e s’endintrèron fins al territòri bielarus. Mas aquela desfacha foguèt tanpauc fatala, car Algidras poguèt tornar a consolidar lo poder dins totas las tèrras eiretadas per Gedimin apuèi començar mai d’una campanha, d’un costat contra Polònha per lo contraròtle de Brèst e d’autras tèrras vesinas, e per un autre costat contra Moscòvia pr’amor de la lucha pel comtat de Tver. Ja en 1362 causèt una desfacha als mongòls e tatars en Aigas Blavas, en l’Ucraïna actuala e, per ansin contrarotlar tanben Kyiv.
Mercés a Algidras las tèrras rutenas jol contraròtle dinastic lituan demorèron mes coesionadas intèrnament. L’estat que dintrèt en l’istòria coma lo Grand Ducat Lituan foguèt un exemple de convivéncia de divèrsas culturas que poguèren manténer lors costumas e trabalhar per una tòca comuna a l’encòp. Aprés la mòrt d’Algidras en 1377 aquela formacion politica visquèt tornarmai una crisi dinastica e plusors conflictes entre los sieus filhs, que montèron fins al tròn en Vílnius e que sonque lo jove Jogailo sarrariá, fin finala, quòra venguèt cap del Grand Ducat de l’Occident Europèu.
