LA CASUDA DE TEOTIHUACAN
Christian Andreu.- De nòvas donadas arqueologicas confirman cossí se passèt la casuda, d’aperaquí l’an 650, de Teotihuacan, la granda vila mexicana medievala. Per ansin, ara se pòt ja confirmar que la partida centrala de la vila patiguèt un òrre sacatge e que foguèt tanben brutlada. La causa ne foguèt principalament una revòlta intèrna e pas l’arribada d’autras tribús nomadas coma los chichimecas (causa oficiala fins ara). Gaire aprés se debanèron divèrsas migracions vèrs Centreamerica, coma la dels pililas.
Segon l’arqueològ René Millon es demostrat que Teotihuacan arribèt a la sieuna fin coma grand centre economic, administratiu e social pr’amor d’una marrida administracion, poder pas s’adaptar al cambiament e una burocracia que trabalhèt brica ben pendent la darrièra estapa de la vila. A mai, totas las rotas comercialas que bastiguèt durant sègles patiguèron un fòrt deteriorament que menèt la vila a l’esfondrament final.
Amb las nòvas donadas arqueologicas òm pòt s’imaginar la granda capitala de l’empèri de Teotihuacan (300 abans lo Crist – 650 aprés lo Crist) coma una vila que cresquèt tròp pendent sa darrièra epòca, e que s’èra espandida fòrça pel replanat que i aviá al torn d’ela. Aquò entraïnèt dependre plan d’airals coma Texcoco o Iztalapa a l’ora d’obténer aliment a mai de fusta, un produch basic per bastir d’ostals o encara produsir de calç.
Tot aquò entraïnèt una deterioracion de l’environament, una màger desforestacion e tanplan l’erosion de la terra que baissèt fins a nivèls freatics. A mai, la region patiguèt una secada prigonda. Los dirigents de Teotihuacan èran responsables a l’ora de favorizar la pluèja e la fertilitat de la tèrra. E alavetz i aguèt una revòlta intèrna que cremèt lo centre administratiu e religiós de la vila. Quand aquò se debanèt totas las rotas de forniment de la vila ja èran barradas.
LO GRAND EMPÈRI DE TEOTIHUACAN
Teotihuacan foguèt pendent divèrses sègles una de las vilas pus importantas de la planeta tota. Son desvolopament entraïnèt l’evolucion parallèla de mai d’una societat vesina, sustot a Mesoamerica. La bastida de grandas piramidas gigantassas per l’epòca e la region, coma la Piramida de la Luna e la Piramida del Solelh son sonque qualqu’unas de las bastidas qu’estonèron tota la populacion d’aquela region e que marquèron lo camin a de futuras civilizacions que i aguèron a l’airal, inclusas l’astèca e la maia.
En mai d’aquò, un sens fin d’esculturas, pinturas e ceramicas forman un dels patrimònis mai complèxes de l’umanitat pendent l’espòca medievala. Justament l’apogèu del Grand Empèri de Teotihuacan se desvolopèt entre los ans 350 aC e 550 aprés lo Crist. Alara la capitala, Teotihuacan, arribèt a aver una populacion de fins a 100. 000 abitants, una de las mai grandas de la planeta.
L’airal urban de Teotihuacan a l’edat mejana arribava als 20 quilomètres cairats e i aviá pus de 2 000 departaments desparièrs desseparats ( e ont i vivián entre 20 e 100 individús). En l’an 700 la majoritat dels abitants de Teotihuacan ja avián abandonat la vila mas lo remembre d’una vila giganta demorèt parièr entre totas las nacions que se desvolopèron mai tard: Teotihuacan foguèt la vila ont se creèt lo darrièr Solelh, la darrièra edat de l’umanitat.
Fins a començaments del sègle XXI l’arqueologia cresiá que la vila foguèt destrucha per de rasons exterioras: pendent la quita epòca que se passèt la casuda d’aquela estonanta civilizacion i aguèt mai d’una migracion de pòbles nomadas del nòrd vèrs lo sud mesoamerican. E justament la feròtga nacion dels chichimecas, que provocavan paur a totas las autras nacions, i seriá passada e auriá provocat dirèctament la casuda de la vila e la fugida generala de lors abitants.
Ara, totun, l’arqueologia oficiala tòrna a escriure cossí se passèt l’istòria de Teotihuacan, au mens pendent aquela epòca medievala: la causa basica ne seriá estada una revòlta intèrna per mor d’una deterioracion de l’environament entraïnada per un espandiment sens contraròtle de la quita vila. E se i aguèron de migracions de nacions nomadas a l’epòca e d’atacas a la vila sonque ajudèron a provocar la fugida de lors darrièrs abitants, mas foguèron pas la causa principala. Una leiçon environamentala que l’umanitat encara ne pòt aprendre.
