LA LENGA FRANCA
CAM.- Es una vertadièra suspresa descobrir qué foguèt la lenga franca (lingua franca o sabir) de la mediterranèa medievala. Car foguèt una mescla de divèrsas lengas utilizada per de marinièrs e de comerçants pas sonque europèus mas tanben turcs e aràbis als pòrts mediterranèus dempuèi lo sègle XI e fins a mejan del sègle XIX, çò es pendent mai de cinc sègles de l’edat medievala e mai enlà encara.
Lo nòm de lingua franca voliá dire la lenga dels francs, e aquò pels abitants d’Orient Pròche voliá dire la lenga dels crestians occidentals. Lo primièr còp que se’n trapèt una evidéncia es d’entre los sègles VIII e X e foguèt usada per la populacion musulmana, mas tanben la crestiana pertot Africa, Orient Pròche e Euròpa, tanben en Occitània e Catalonha.
La lenga del comèrç
Car dempuèi lo sègle XI es començada a èsser usada una lenga mesclada amb d’autras dont lo neolatin, als pòrts mediterranèus occidentals e nòrd-africans. Las lengas utilizadas per formar la lenga franca demest los sègles X e XV foguèron lo toscan, lo catalan e l’occitan. Puèi arribèron de paraulas en berbèr e aràbi. Puèi encara la lenga franca s’espandirà vèrs la Mediterranèa orientala e cresquèt en tot amassar tanben de paraulas grègas e turcas e tanplan d’autras lengas orientalas de la peninsula italiana.
Mai enlà de l’edat medievala la lenga franca de la Mediterranèa venguèt mai e mai italiana a l’est mediterranèu e mai e mai espanhòla a l’èst de la mar nòstra. Tanben i dintrèron de paraulas francesas e portuguesas. L’escrivan francés Molière daissèt la descripcion de qualcunas paraulas d’aquela lenga a l’òbra Le Bourgeois Gentilhomme.
Val pas dire que la lenga franca après l’edat medievala perdèt lo sens original balhat a la meteisa, çò es lenga parlada pels francs -totes aquels qu’arribèron amb los crosats -. Al long de l’istòria i aguèt tanben d’autras lengas francas coma l’aramèu, usat per totes los comerçants d’Orient Pròche fins que foguèt abandonada per usar l’aràbi dempuèi lo sègle VII.
La lenga franca o sabir sonque aviá una forma verbala, l’infinitiu del vèrb. Aital èra pus aisida la comunicacion entre de parlaires de desparièras lengas europèas, asiaticas o africanas. Las lengas romanicas son plan complèxas amb los vèrbs pels parlaires d’autras lengas. Foguèt aital cossí nasquèt la lenga franca mediterranèa.
Mai enlà de l’edat medievala, pasmens, la lenga franca desvolopèt d’autras formas verbalas, coma lo passat e lo futur. La causa ne serián lo esclaus crestians e josieus de la vila africana d’Algièr e qu’usavan aquesta lenga per se comunciar entre eles pendnet lo sègle XV. Aquò es un procés conegut coma criollizacion quora una lenga ven de mai en mai una lenga reala. Mas lo sabir s’escantiguèt al nòrd african, fin finala, pr’amor de l’arribada del francés (aperaquí l’an 1830).
Uèi i a de cercaires que confirman que l’occitan (pas lo catalan que nasquèt coma un dialècte de l’occitan) aguèt un ròtle clau dins la formacion de la lenga franca mediterranèa. Aquò es aital pr’amor que, fins ara, plusors cercaires avián afirmat que la paraula mangiar aviá coma origina l’italian mangiare. Totun, en occitan se pòt escriure manjar mas tanben manjiar.
Un dels pus importants cercaires euopèus qu’estudièt la lenga franca mediterranèa foguèt Hugo Schuchardt. Segon lo sieu vejaire totes los marinièrs europèus coneissián la lenga franca, tanben los portugueses. E quora aqueles comencèron a viatjar per Africa, America, Àsia e Oceania usèron plan la lenga franca mediterranèa per parlar amb los natius.
Puèi, arribarián los vaissèls angleses e franceses. E calguèt estudiar plan per assajar de comprene quina èra aquela lenga parlada ara pels natius e apresa dels portugueses. Lo temps menariá aqueles natius a aprene lo francés e l’angles e dublidar la lenga franca mediterranèa.
Aquesta teoria explicariá perqué son semblantas de lengas mescladas europèas e criollas coma lo tok pisin, lo papiamento, o l’sranang tongo. Uèi son de lengas qu’usan de paraulas pròchas a sabir per conéisser e piquenho per pichon. D’autras lengas que patiguèron l’influéncia de la lenga franca mediterranèa medievala foguèron lo dialècte d’Algièr e lo polari (lenga parlada pels artistas de Londres mas tanben per la comunautat omosexuala d’aquela vila pendent sègles).
