L’ANCIAN TURC
CAM.- Lo vielh turc es la lenga pus primitiva del grop de lengas turcas parladas a la planeta. Lo primièr còp qu’òm pòt confirmar la sieuna preséncia es en d’inscripcions del segond kaganat turc e, puèi, al kaganat iogor. Lo turc vielh, que tanben pòt èsser nomenat turc medieval seriá lo turc oriental, pr’amor que los cercaires situan la sieuna region mairala entre Turquestan e Mongòlia.
Segon las sòrças escrichas, lo vielh turc o turc medieval a coma data primièra l’an 720, abans de las envasions mongòlas del sègle XIII. De lengas coma lo turc orkhon o lo vielh iogor son uèi considerats coma de dialèctes del turc medieval. Pasmens, de cercaires actuals encara discutissson se lo turc karakanid es sonque un dialècte mai del turc medieval o del vielh iogor car ambedós lengas son plan pròches.
D’efièch, desparièrs dialèctes del iogor actual an fòrça paraulas e lexic que poirián plan èsser situadas dins lo turc medieval, malgrat èsser una lenga que se desvolopèt en Iran central e amb una fòrta influéncia persana. Çò qu’es segur, uèi, es que lo vielh iogor es pas l’ancessor del iogor modèrn, car aqueste seriá mailèu l’ancessor de divèrsas lengas turcas actualas.
Desparièras sòrças
Lo turc medieval es demorat en fòrça incripcions. Qualcunas foguèron escrichas en tot usar l’alfabet iogor o encara d’autres. Val a dire qu’aquel tipe d’alfabets runics sonque foguèron revirats en una data plan tardiva coma es 1893. Tanben cal situar plan aquela lenga medievala, car es pas una sola lenga mas un grop de lengas que foguèron parladas en aquela region asiatica mas que se podián comprene entre las diferentas comunautats lingüisticas turcas fins a l’an 1000.
La majoritat de tèxtes escriches en turc medieval son pas de tèxtes religioses, cossí se debanèt puèi amb lo turc mejan posterior. Las sòrças pus importantas que confirman l’existéncia del turc medieval pus primitiu son, segon lo cercaire Marcel Erdal, desparièras en la sieuna origina.
Aital, e dempuèi lo sègle VIII e fins al sègle X las principalas sòrças foguèron trapadas en Mongòlia e al bacin del flume Ienisei. Dempuèi lo sègle IX e fins al sègle XIII, plusors escriches foguèron trobats a Gansu e Xiinjiang, doas regions plan occidentalas chinesas. Los alfabets usats son lo tibetan e lo siriac dont d’autres e son de tèxtes bodistas, maniquèus o de la glèisa crestiana orientala que parlan d’afars legals, literàris o astrologics a mai de prètzfaches privats.
Entre los sègles VIII e X desparièrs pòbles nomadas turcs dont los turcs blaus desvolopèron un alfabet nòu, utilizat puèi per registrar la lenga turca medievala. Lo turc medieval tanben es nomenat uèi turc d’Orkhon pr’amor qu’es lo nòm de la val del mateis nòm sitiuada a Mongòlia e ont foguèron trobats los primièrs tèxtes en turc medieval del sègle VIII l’an 1889 pendent l’expedicion de Nikolai Yadrintsev.
L’anecdòta lingüistica demòra al sistèma escrich, car aqueles tèxtes foguèron escriches puèi al kaganat iogor e una forma d’aquel tipe d’escritura foguèt utilizat tanben (e coneguda coma forma Ieneisi) a las vals de Talas (Turquestan) mas tanben a l’alfabet del vielh ongrés del sègle X. Aital, es un alfabet usat a l’epòca medievala dempuèi Mongòlia e Xinjiang, en China, fins als Balcans europèus almens dempuèi lo sègle VIII.
