L’ESCLAVATGE MEDIEVAL

Christian Andreu.- A l’edat medievala l’economia se basèt pas en l’esclavatge coma se passèt a l’edat antica en regions coma Grècia o Roma. Pasmens, l’escasença d’aver un esclau en tèrras crestianas foguèt plan naut. D’efièch, l’aver en de luòcs coma Catalonha, Occitània o Itàlia èra un fach que se passava sovent maugrat que totes benlèu avèm mailèu una imatge mai esclavista de las nacions musulmanas africanas o asiaticas. E i aviá d’esclaus arabis, negres, grècs, e tatars, mas tanben occitans.

Justament, al sègle XIII èra pas malaisit d’aver un esclau arabi a l’ostal. L’origina ne podiá èsser plan la guèrra que i aguèt al long de tot aquel sègle amb Al-andalós o encara d’atacas piratas catalanas a la còsta africana *. Los esclaus podián èsser d’òmes, de femnas o de nenets. E tanben n’i aviá qu’èran africans negres. Mas tanben n’i aviá de blancs. Èran venduts en de vilas coma Barcelona, Tarragona o Malhòrca, un dels centres esclavistas mai importants d’aquela partida mediterranèa.

Quand lo filh de Jacme I, lo Prince Pèire, ataquèt la vila araba de Múrcia, saquegèt tota la region e poguèt capturar mai de 2000 arabis , que foguèron balhats al quite rei son paire. Jacme I volguèt tanben donar de presents al Papa, los cardenals, de comtes e de barons aliats e fins al rei de França. E segon confirma la cronica medievala de Ramon Muntaner “los senyors del món de cristians foren molt alegres e pagats”.

Avián d’esclaus lo rei, la familha reiala, de nòbles e atanben fòrça membres de la Glèisa, de mercadièrs e tanben d’artisans e pichons trabalhaires urbans. Podián èsser transmeses per eiretatge e çò d’abitual èra que n’i aguèsse plan tanben als monastèris.

De cavalièrs, coma los de l’Òrdre del Temple n’avián fòrça, pr’amor qu’avián fòrça tèrra que devia èsser laurada. A l’ostal templièr de Gardeny, a Lhèida, n’i aviá 43, a Miravet 46 e a Montson 49. Fòrça d’eles demoran encara en d’escriches medievals amb lors noms; Sayt, Rascalla, Sahat, Nasar, Maimo, Masot e Sahado.

De bastidors de glèisas e catedralas

Fòrça d’aqueles esclaus participèron plan a l’ora de bastir grandas bastidas en de vilas coma Barcelona o encara d’autras. Per ansin, ajudèron plan a bastir de monastèris, de glèisas e d’ostals nòbles. Es un fach conegut pels arqueològs pr’amor que daissèron en las pèiras de senhals amb lors noms e fòrça d’eles sonque sabián escriure en arabi.

Lor prètz èra desparièr segon çò que podiá far l’esclau: èra pas parièr se sabiá trabalhar la pèira o èra medecin que se sabiá pas res o gaireben res far. L’istorian Josep Miret i Sans descriguèt en 1918 al libre “Lo camin de Jacme I” cossí foguèt vendut un esclau arabi “en 1296 per un prètz fòrça naut pr’amor qu’aviá una nauta coneissença de medecina, un fach brica abitual. D’efièch, en aquela epòca los melhors doctors èran, segon los pròpris cristians, d’arabis o josieus”.

Çò de bon que podiá aver un esclau medieval, maugrat l’esclavitud (e aquò dependiá de son proprietari, èra que podiá venir, fin final, liure: i a d’escriches que parlan del moment qu’arribava la libertat a l’esclau. En 1283 lo proprietari de l’esclau Cebu li donèt la libertat aprés recebre 185 sòs: “et declarem lliure a tu i a les teves coses, de manera que te’n puguis anar a fer allò que vulguis, que no sigui mal”.

Èra un fach que se debanava pas a totes los païses ont i aviá d’esclavatge a l’edat medievala. I aviá tanben d’esclaus qu’avián tant d’argent que ne podián daissar un pauc a lors proprietàris, coma quand l’esclau Bafumet, que ne foguèt proprietari Pere de Queralt, li daissèt 150 sòs en 1277 per liberar encara un autre esclau, Asmet.

Quand un esclau pagava sa libertat demorava totjorn escrich. Los esclaus que podián arribar a la libertat (pas la majoritat, totun) demoravan normalament a la quita vila ont avián viscut o prèp d’aquela, e podián venir puèi comerçants o trabalhaires pròpris. Qualqu’unes encara poguèron daissar d’argent a d’autres, coma fasián d’abituda los josieus qu’avián arribat fins a la libertat.

D’esclaus arabis, grècs e …occitans

D’aperaquí l’an 1350 en de luòcs coma Catalonha començaràn a arribar d’esclaus d’autres luòcs. Es conegut qu’a l’epòca i arribaràn fòrça esclaus grècs. Lor origina podiá èsser lo Ducat d’Atenas, catalan pendent aquel periòde, o d’esclaus venduts pels turcs als pròpris cristians. Un pauc apuèi i arribaràn (e aquò poiriá venir general al Mediterranèu occidental) los tatars e tanben n’i aurà fòrça qu’auràn lor origina en Russia.

Los esclaus, ça que la, avián pas cap proprietat. Lors filhs èran pas sieus. Las femnas esclavas podián èsser vendudas plan amb lors filhas o encara desseparadas d’elas. Tot aquò qu’èra un afar del proprietari. La decision èra sonque d’aquel.

Un capítol final sus la vida dels esclaus, ne poiriá èsser la violéncia. Segon l’istoriana catalana Montserrat Rumbau, lo puniment fisic dels esclaus se debanava sovent. ”En 1380, lo quite rei Pèire III signarà una lei que daissarà sens de puniment los proprietaris d’esclaus que tustavan aqueles. Encara que lo puniment arribèsse a l’assassinat, çò afirmèt Rumbau “. “Com los captius sien acotats e castigats per lurs senyors e a la vegada sobrevengue algun accident del qual moren (…) lo senyor rei mana als oficials que, sino per evident culpa, no molesten los que hauran batuts los esclaus”.

La lei crestiana, totun, arrestava d’aucir los esclaus. Los esclaus podián èsser punits mas jamai mutilats o aucits. Los esclaus podián èsser tustats o metuts en preson mas pas aucits o nafrats.

I aguèt d’esclaus arabis (la majoritat) o crestians. En 1285, pendent la crosada del rei francés contra Catalonha, quand los catalans ataquèron de tèrras occitanas “amenaren-se presos com 5 o 10 hòmes (…) e els servents veien-los així com si fossen sarraïns, que per menys de 5 sous havia hom un francés (occitan), qui comprar-lo volgués” (Cronica de Bernat Desclot). Per ansin, e demest 1285 e 1300 comprar un esclau occitan a Catalonha foguèt fòrça aisit e economic.

Tanplan i aguèt fòrça esclaus negres africans. Los josieus de Malhòrca e Tremissen e Sigilmesse ne foguèron los principals trafegants. Èran venduts en de vilas d’Africa del Nòrd e d’ailà arribavan a mai d’un centre d’esclavatge crestian, coma lo de Malhòrca, plan celèbre a l’epòca. Segon mai d’un istorian, i aviá de familhas de Malhòrca qu’avián fins a 10 esclaus caduna, un fach gaire abitual. Lor origina podiá èsser la guèrra, d’atacas piratas o encara quand la quita persona veniá esclava pr’amor que podiá pas res pus pagar. En 1274 Jacme I autorizèt los comerçants qu’anavan a Tremissen d’i menar totes los esclaus que volián o èsser de manièra liura per apuèi los vendre en territòri de la Corona d’Aragon. Un fach fòrça comun.