LA RENAISSENÇA CULTURALA CHINESA
CAM.- Pendent la dinastia Tang la cultura medievala chinesa arribarà a çò de mai naut. La poesia a ara un estil de còrt e dintrarà dins una edat d’aur. Serà publicada l’Antologia Totala de la Poesia Tang (Quangtangshi), amb mai de 48 900 poèmas de pus de 2 300 poètas diferents. E aquò serà sonque dins lo mond de la poesia.
L’istòria e los libres enciclopedics incluràn ara de problèmas filosofics e culturals pas coneguts fins aquela epòca a China en tot cercar un vejaire mai ample, mai logic, mai dubèrt. Dos exemples d’aquò ne poirián èsser lo Shitong o Libre de las Generalitats sus l’Istòria de Liu Zhiji (e publicat en 710) e l’Istòria de la Politica dempuèi l’Epòca Antica de Du You.
La dubertura culturala e religiosa mas tanben filosofica chinesa entraïnarà l’arribada de l’influéncia de mai d’una cultura estrangièra coma l’indiana, l’iraniana o tanplan l’islamica. Dempuèi Iran arribarà lo cristianisme nestorian mas atanben lo maniqueisme e encara lo mazdeïsme. D’Índia arribèt un nòu calendrièr oficial fòrça mai drech, amb 365, 444 jorns e 12 meses e serà l’unic dempuèi l’an 721.
Tanben arribaràn del mond islamic de tecnicas nòvas sus cossí trabalhar los joièls e de vilas de la còsta coma Canton auràn una gigantassa colonia de mercadièrs musulmans. Aital, arribarà al mond islamic la coneissença sus cossí far de papièr (que los chineses ja o contrarotlavan dempuèi lo sègle II) o l’espandida del vèrm de la seda.
Un reagir conservador
Malgrat que l’espandiment e proteccion del budisme tanben provoquèt una espandida culturala e politica de China en Asia, l’episòdi final, per rapòrt a aquela religion, finirà pas plan. Òc, es cèrt que l’influéncia culturala chinesa s’espandirà ara mai qu’abans per Asia Centrala, Tibet, Mongolia, Asia del Sud-Èst e Japon e la porcellana serà exportada pertot. Tanben coneisserà una qualitat excepcionala la chirographia e la cartografia (la primièra mapa chinesa de China es de l’an 801).
Mas, pauc a cha pauc, las gents i reagiguèron d’un biais contrària. I aviá tròp monastèris budistas a China e fòrça gents demandavan una tornada culturala a d’ancianas tradicions literàrias e filosoficas de biais neoconfucianista. E la Còrt dels Tang parlèt clar.
L’an 845 una nòva lèi confirmava que caliá destruiré 4 600 monastèris e encara 40 000 luòcs mendres budistas e dempuèi alara caliá pagar la talha a mai de 260 000 monges e 150 000 sèrvs qu’abans pagavan pas cap impòst pr’amor de lor religion. La lei tanben incluguèt als nestorians, mazdeïstas e maniqueus e dempuèi alavetz la China budista cambièt per totjorn: en l’an 995 una autra lei confirmava que caliá destruiré, a mai, 30 000 centres de culte budista e sonque ne podián demorar coma monastèris oficials budistas chineses 2 694 bastidas e pro. La China dels Tang arribariá doncas a una tras que nauta espandida culturala al còp qu’atacava de manièra crusèla d’autras religions e començava a se barrar sus ela meteissa d’aperaquí lo sègle X.
