PRINCE DELS PIRENÈUS

Francesc Sangar.- L’ostal comtal de Fois estendèt lo sieu poder pendent sègles als sieus fèus, mas lo personatge istoric mai conegut es Gaston “Fèbus” III de Fois e X de Bearn. Encara per carrièras de la capitala de l’Arièja e al Bearn trobam lo sieu remembre, en monuments, carrièras e al Castèl de Fois, simbòl indiscutible de la vila. Bona part de la siá vida es coneguda mercés a las “Chroniques” de Jean Froissart, al capítol “Voyage en Bearn”.

Segon qualqu’unas teorias, lo nom de “Fèbus” qu’utilizava coma crit de guèrra, proveniá dels sieus pels, semblables al dieu grèc Apollon, qu’èra tanben nomenat “Fèbus” en qualqu’unes tèxtes. D’autres encara, opinan que provendriá benlèu d’una divinitat pagana, Phoibos. En quin cas que siá, comencèt a emplegar aquel pseudonim pendent divèrsas campanhas militaras a Prússia. Lo sieu lèma, tota una provocacion, èra “Toquey se gauses” (tradusit de l’occitan ancian coma “Tòca-m se gausas”).

Nasquèt l’an 1331, mas existisson de dobtes sus lo sieu luòc de naissença, Fois o Ortès, al Bearn. Eretèt l’an 1343 coma unic filh legitim e amb solament dotze ans d’edat, de lo sieu paire Gaston II, los títols e las proprietats del Comtat de Fois e Vescomtat de Bearn, e d’autres títols mendres, entre eles lo Vescomtat de Marsan, mas que configuravan lo sieu linhatge coma un dels ostals nòbles mai importants de tèrras occitanas. Lo meteis Gaston III èra considerat per qualqu’unes coma lo “Prince dels Pirenèus” o lo “Comte Sol”.

Per la siá joenesa, la siá maire, Aliènor de Comenge, exerciguèt de regenta dels sieus domenis fins a la siá majoritat d’edat cinc ans après. Aliènor decidiguèt visitar totes los nòbles vassals de l’Ostal de Fois e Bearn, e los obliguèt a jurar fidelitat feudala envèrs lo sieu filh.

Toquey se gauses

Mas la posicion de Gaston èra complicada, car deviá fidelitat simultanèament a dos monarcas europèus: coma comte de Fois, a la corona francesa, mas simultanèament coma vescomte de Bearn, tanben al rei d’Anglatèrra, que proveniá de l’eiretatge d’Aliènor d’Aquitània, qu’èra estada maridada sègles enrè amb lo rei francés e l’anglés successivament, e que provoquèt après la longa Guèrra dels Cent Ans entre ambedoas monarquias, pr’amor que los angleses defendián la siá sobeiranetat suls territòris d’Aliènor d’Aquitània.

Amb aquela situacion, Gaston preferiguèt adoptar una posicion de neutralitat, e apiejar una monarquia o una autra en foncion dels sieus interèsses del moment. Aital, Gaston atenguèt manténer los sieus fèus relativament al marge de la disputa entre totas doas monarquias. E atenguèt d’impausar a ambedós sobirans una cèrta independéncia pel Bearn, que se mantenguèt gaireben tres sègles, fins a l’an 1620, quand foguèt, fin finala, incorporat al Reialme de França (e encara amb qualqu’un tractament diferenciat).

Aquela volontat de manténer aquela “independéncia” empenguèt Gaston al bastiment de divèrsas fortalesas per defendre los sieus fèus davant d’un possible atac francés o anglés, coma per exemple lo Castèl de Montaner, a mièja distància entre Fois e Bearn, e coma simbòl de l’union d’ambedós territòris en la siá persona.

Gaston III s’afrontèt amb los Armanhac entre los ans 1360 e 1365, en atenhent de victòrias, coma la batalha de Launac l’an 1362 e de bonas compensacions economicas (sièis cents mila florins!!!) pel rescat dels nòbles enemics importants que reteniá après lo triomfe en cada batalha.

Aquela cèrta neutralitat a la Guèrra dels Cent Ans, costèt a Gaston III la siá detencion de la part de las autoritats reialas francesas, mas la relacion entre l’Ostal de Fois e la monarquia se redrecèt amb d’ajudas militaras cossí durant la Revòlta Paisana de las “Jacqueries”, una revolucion que mobilizèt paisans contra los abuses dels senhors feudals. E a la practica, los reis franceses aguèron d’admetre la sobeiranetat del Bearn!!!

Mas l’enemic èra tanben a l’ostal, e Gaston patiguèt una conspiracion l’an 1380 de la part de son pròpri filh eretièr Gaston, que volguèt l’assassinar amb la collaboracion del rei Carles II de Navarra. Descobèrta la traïson, Gaston III empresonèt lo sieu filh e l’auciguèt durant una discussion. Ara Gaston III èra sens eretièr legitim a la succession.

Defòra del camp de batalha, Gaston III passèt a l’istòria per tres aspèctes: l’esplendor de la siá còrt, un tractat sus la caça e un poèma conegut per totes nosautres: “Se canta”. La siá còrt èra considerada coma una de las mai ricas e cultas, ont l’occitan en la modalitat gascona e bearnesa e lo francés (per las siás relacions politicas) èran de lengas abitualas. La poesia dels trobadors (d’el meteis avèm conservada una chanson), alegrada per concèrts musicals, èra totjorn presenta en las velhadas de la siá cort.

La màger aficion de Gaston èra la caça, e consacrava fòrça jornadas. L’abat de Moissac afirmava que Gaston III possedissiá mil cans de caça, e nòbles e de monarcas coma Joan I d’Aragon (justament nomenat “lo Caçaire”) li demandavan conselh sul tèma. Amb aquela passion, escriguèt un libre entre los ans 1387 e 1388, “Livre de chasse” en francés, que foguèt considerat per las siás exaustivas explicacions coma “la Bíblia de la caça” pendent sègles, e que foguèt escrich coma present pel pòrti Felip de Borgonha. Segon Gaston III la caça preparava per la guèrra, melhorava la salut, comunicava l’òme amb la natura e “dobrissiá las pòrtas del Paradís”.

L’an 1391, Gaston III moriguèt al Bearn. En pas dispausar d’un eretièr legitim cediguèt los sieus fèus al rei Carles VI de França, mas lo sieu cosin Mateu I de Castellbó venguèt lo nòu senhor de Fois e lo Bearn. Los territòris de Gaston preferissián dispausar d’un meteis senhor e pas venir una proprietat dirècta de la monarquia francesa. Après fòrça negociacions, Carles VI acceptèt la succession de Mateu.

Qualqu’unes estudioses opinan que la letra de l’Imne Occitan, “Se canta”, foguèt escricha en l’ambient culte de la siá cort; benlèu per el meteis. Gaston s’èra maridat l’an 1349 amb Inés de Navarra, e e mai, se “Se canta” es consacrat a una dama nomenada justament Agnès, segurament pas èra consacrat a la siá molhèr, doncas lo matrimòni entre ambedós fracassèt e Inés tornèt, repudiada pel sieu marit, tornarmai a Navarra amb lo sieu fraire Carles II, après d’aver donat a Gaston III l’an 1362 lo sieu unic filh legitim, lo traïdor Gaston (aliat amb lo mencionat Carles II de Navarra en l’assag d’assassinat del sieu paire comentat abans).