LO CREATOR DE PATZ
Christian Andreu.- Restacar lo territòri dels Estats Units d’uèi amb l’edat medievala es plan sovent malaisit de far. Basicament pr’amor que i aviá pas gaire estats sobeirans en aquela epòca. Pasmens, i aguèt un estat important, descentralizat, e fòrça democratic, fondat per Deganawida, lo Grand Creator de Patz. Aquel estat, la Confederacion Iroquesa, auriá existit entre lo sègle XII e la fin del sègle XVIII.
Encara uèi lo jorn los cercaires que vòlon parlar istoricament de la vida del Grand Creator de Patz (Skenen rahaui en lenha mohawk) dèvon èsser braves. E aquò malgrat que i a mai d’una desena de cercaires prestigioses que confirmèron quand se passèt la sieuna biografia. Mas l’origina primièra de Deganawida contunha d’èsser basada en la tradicion orala e de legendas, e doncas los faches, sonque pòdon èsser considerats relatius, aumens scientificament. Mas cal pas desbrembar qu’una legenda amaga, sovent, una vertat long temps desbrembada.
Lo Creator de la Confederacion Iroquesa
Segon la tradicion iroquesa (e doncas de Mohawks, d’Onandagas, d’Oneidas, de Caiugas e de Senecas mas tanben de Tuscaroras) Deganawida, amassa amb doas femnas, Jigonhgasee e Hiawatha, foguèt lo fondator de L’Haudenosaunee, çò es la Confederacion Iroquesa. E quand ? L’epòca, malgrat que la discussion academica es pas encara barrada, poiriá èsser situada, d’aperaquí l’edat medievala mondiala, pr’amor que i a de cercaires qu’afirman que visquèt al sègle XII del còp que d’autres dison qu’aquò se debanèt pas abans del sègle XV.
De rebrembar que la Confederacion Iroquesa foguèt una union politica de sièis tribús de parla iroquesa, a mai d’una amassada culturala, que vivián a l’epòca en çò qu’uèi es l’estat de Nòva-York, Pensilvania e Ontàrio. I a de fònts que confirman que Deganawida foguèt d’origina hurona e d’autres puslèu Mohawk.
Cossí que siá, Deganawida (son nom vòl dire Doas Corrents d’un Flume que s’Amassan) foguèt lo profeta qu’auriá conselhat las tribús en guèrra de l’epòca de crear una patz definitiva a mai de finir per totjorn amb lo canibalisme ritual. Per aquò far Deganawida seriá estat ajudat per Hiawatha, celèbra per la siá oratoria.
L’epòca que tot aquò se debanèt foguèt situada per de cercaires del sègle XX pendent un eclipsi solar. D’en primièr foguèt prepausada la data de 1451 mas uèi lo jorn, mai de 12 antropològs confirmèron que la fondacion de la Confederacion Iroquesa se seriá passada puslèu en 1142.
Per ansin, l’astronomia actuala ajudèt l’istòria nativa d’America del Nòrd a l’ora de confirmar qu’una legenda poiriá venir vertat. E los estudioses de l’edat medievala tanben descubriguèron qu’al sègle XII foguèt fondat un dels estat sobeirans indigènas pus importants d’aquela region. Uèi l’influéncia d’aquela organizacion politica nativa sus la Constitucion dels Estats Units es pas discutida per degun.
Inclure aqueles faches dins l’epòca medievala de la planeta es acceptat per la majoritat d’universitats occidentalas e negar mantunas civilizacions de defòra d’Euròpa que tanben se debanèron pendent l’edat medievala (pr’amor que i aviá pas de feudalisme o de castèls) es senhal grèva d’etnocentrisme e simplesa istorica. O far tanben es un fach de justícia istorica.
