FILOSOFIA OCCITANA
Christian Andreu.- L’occitan Gilbèrt de Peitieus (1070-1154) foguèt un dels filosòfs pus importants de la siá epòca, en Occitània, mas tanben en França e encara mai enlà. Ensenhèt escolastica e lògica e teologia coma professor pendent gaireben 20 annadas en Chartres, París e Peitieus, fins que foguèt acusat d’eretgia pel Papa Eugèni III. Pasmens, aprés rectificar, poguèt demorar en patz fins a la sieuna mòrt e jamai perdèt la siá reputacion coma pensaire.
Per ansin, Gilbèrt de Peitieus (en aquesta vila s’i parlava plan l’occitan al sègle XI) ganhèt plusors alumnes al long de la sieuna vida dont los mai coneguts Joan de Salisbury o Stepehn d’Alinerre. Uèi lo jorn òm pòt considerar lo filosòf occitan coma una persona que visquèt mai avançat que la siá epòca pr’amor de las siás idèias platonicas que foguèron jamai compresas.
Nascut en Peitieus en l’an 1070, Gilbèrt de Peitieus estudièt en l’escòla d’aquela vila e puèi se n’anèt a estudiar a Chartres ont aguèt Bernard de Chartres coma mèstre. Mai tard encara marchèt a Laon e finiguèt en París. Apuèi ensenhar filosofia dempuèi 1137 fins a 1141 en Chartres encara trabalhèt coma professor en l’Universitat de París, ont ensenhèt dialectica e teologia pendent d’annadas. En 1141 decidiguèt se’n tornar a la sieuna vila e foguèt nomenat evesque de Peitieus.
Lo vejaire de Gilbèrt de Peitieus, pasmens, agradèt pas a totes los òmes de la glèisa de la siá epòca. D’efièch, mai d’un considerava que la siá opinion sus la doctrina de la Trinitat èra brica eterodòxa e que pr’aquò caliá convocar un concili e demanar qué ne pensava lo quite Papa. Pr’aquò seriá convocat en Reims un sinòde, qu’estudièt plan tot çò qu’aviá dich e escrich fins a l’epòca e demandèt al Papa de lo condemnar.
Mas Gilbèrt de Peitieus foguèt benlèu mai intelligent que totes aqueles que l’atacavan sonque pel sieu vejaire filosofic de qualqu’unas idèias sus la doctrina crestiana. E quand lo Papa condemnèt Gilbèrt de Peitieus per quatre de las siás preposicions, lo filosòf occitan rectifiquèt, confessèt qu’acceptava plan çò que li èra demanat e, aital, poguèt viure plan fins a la siá mòrt, sonque sièis ans aprés aquel episodi. Benlèu pr’aquò la siá reputacion e nom contunhèt de créisser al long de l’edat medieval e uèi es un dels filosòfs escolasticas considerats pus importants.
Acusat d’eretgia
En l’an 1142, quand ensenhava en l’escòla de Sant Ilari, en Peitieus, soslinhèt qualqu’unas idèias pròprias sus la Santa Trinitat, que provoquèron un cert escandòl. Dos dels òmes que l’escotavan, dos archidiacas nomenats Arnaud e Calon, se n’anaràn fins a Sieuna per i trobar lo Papa Eugèni III per lo denonciar.
Al Concili de París de 1147 foguèron plan estudiadas divèrsas preposicions de Gilbèrt de Peitieus dont sièis que la glèisa oficiala aimèt brica; l’essencia divina es pas Dieu, un Dieu pòt pas èsser tres personas, la divinitat es pas amb las personas divinas, la natura divina es pas eterna, sonque Jèsus Crist faguèt de miracles e lo baptisme sonque es donat a aqueles que seràn sauvats.
Sens conéisser d’un biais prigond lo mond de la filosofia medievala òm pòt arribar a comprene plan perqué foguèt condemnat Gilbèrt de Peitieus en 1148. Malgrat que quatre d’aquelas preposicions èran sonque un comentari a l’òbra de Boeci, lo Papa considerèt qu’èra plan dialectic e que caliá pas estudiar lo misteri de la Trinitat segon lo vejaire filosofic. Sens o saber Gilbèrt de Peitieus tornava a donar via a las paraulas de Platon, un filosòf grèc de l’edat antica condemnat d’un biais prigond per la glèisa crestiana medievala.
Gilbèrt de Peitieus considerava que al mond i aviá l’individú o individuum e tanben lo dividuum o universal, e aqueste podiá pas èsser jamai trapat. Segon aquò, las formas (coma disiá plan Platon) son l’imatge de las idèias. Quand l’èsser uman, çò contunhèt Gilbèrt de Peitieus, cercava l’univèrs, lo secret darrièr de la natura o son pròpri destin final sonque podiá se trapar a el meteis. Jamai a Dieu. Car Dieu aviá creat las leis de la Tèrra e puèi se n’èra anat luenh.
La proposicion pus coneguda de Gilbèrt de Peitieus foguèt la desseparacion entre quo est e quod est, çò es, perqué es e çò qu’es, doas causas diferentas e un dels aspectes pus importants puèi de l’escòla metafisica prescolastica. Gilbèrt de Peitieus aprés la rectificacion publica de çò qu’aviá dich, contunhèt d’aver mai e mai alumnes que totjorn lo considerèron un savant. Jourdain de Fantosme, Yves de Chartres, Nicolas d’Amiens, Othon de Freising e Joan de Salisbury.
Malerosament pas gaires òbras sieunas ne son demoradas fins auèi. Sonque los Commentarium in Boethii Opuscula Sacra, los Comentaris dels Psalms e la Pròsa rimada sus la Trinitat (e aquesta es considerada uèi perduda). D’autres libres coma lo Sermon sul Cantic dels Cantics, los Comentaris sus l’Apocalipsi o Los Dètz Principis Sexuals ne son uèi lo jorn considerats apocrifs e i a pas cap pròva que foguèron escriches pel filosòf occitan.
Lo concili de Reims de 1148, ont Gilbèrt de Peitieus foguèt condemnat malgrat èsser evesque capitèt pas en la siá tòca. Se aquesta èra arrestar l’espandiment de las idèias filosoficas del filosòf occitan provoquèt çò de contrari. Gilbèrt de Peitieus acceptèt que caliá rectificar e contunhèt en tot ensenhar filosofia fins a la fin de la siá vida. E las siás idèias s’espandiguèron pus e pus pendent l’epòca medievala. E uèi son conegudas pr’amor de la condemna papala d’Eugèni III en 1148. Pas per çò que diguèt lo filosòf occitan Gilbèrt de Peitieus.
