LA LENGA DE LA SAPIÉNCIA
Christian Andreu.- Malgrat totes los cambiaments socials, politics e lingüistics que se debanèron al long del sègle VI aprés la casuda de l’Empèri Roman d’Occident, una de las màgers lengas pus usadas per escriure qué que siá en l’Euròpa medievala contunhèt d’èsser la lenga latina. Pasmens, la siá morfologia tanben cambièt plan e d’aperaquí lo sègle XV las diferéncias de sintaxi, de vocabulari o encara gramaticalas que i aviá amb un tèxt del sègle XV èran gigantassas.
Val pas dire que lo latin medieval contunhèt d’èsser ensenhat pertot en l’Euròpa crestiana occidentala pr’amor del trabalh de la glèisa. En l’Euròpa orientala totun, la lenga causida per transmetre la paraula del dieu crestian foguèt lo grèc. La gléisa de Roma causiguèt doncas la lenga latina coma lenga liturgica principala e aquò auriá ajudat lo latin a subreviure coma lenga parlada e tanben escricha al long de dètz sègles mai.
Aquel biais d’escriure lo latin, totun, venguèt tanplan nòu e cal lo distingir e desseparar del latin de la gléisa. D’efièch foguèt utilizat per escriure tota sòrta d’òbras, tanben las de sciéncia, literatura, leis o l’administracion. E malgrat que l’origina de lors autors foguèt la gléisa, la lenga usada per aqueles foguèt tanben desparièra.
A mai, e malgrat que ja pendent l’epòca antica ja se debanèt una desseparacion reala e clara demest lo latin classic e lo latin vulgar o popular, los cercaires son pas encara d’acòrdi a l’ora de donar una data cèrta a l’epòca medievala e l’usatge del latin coma lenga medievala. Se i a qualqu’unes qu’afirman que ja seriá començat amb divèrses autors d’aperaquí l’an 350, d’autres encara defensan qu’aquò se seriá passat pas abans de l’an 500. Çò qu’es comun de totes, ça que la, seriá classificar lo tipe de lenga usat, car lo latin medieval qu’aguèt com origina lo latin popular, aguèt de traches lingüistics pròpris e diferents e foguèt fòrça desparièr del latin classic.
L’òbra Vulgata donèt un grand vocabulari el nòu latin medieval (e l’origina de fòrça paraulas qu’èra pas lo latin classic mas lo grèc). A mai, d’autras lengas plan importantas pr’amor de lor valor cultural en l’epòca, coma l’aramèu o encara divèrsas lengas germanicas, tanben foguèron decisivas a l’ora d’ajudar a consolidar plan lo latin medieval.
Al long del sègles VI e VII i aguèt fòrça paraulas latinas que comencèron a aver lor origina pas en lo latin classic mas lo latin popular e sustot de lengas germanicas. Los abitants europèus occidentals sabián pas pus o desbrembavan cossí se disián las causas en lor lenga (lo latin classic) e comencèron, doncas, a utilizar d’autras lengas.
Un espandiment cultural prigond
Lo latin medieval entraïnèt, a mai de prigonds cambiaments socials e culturals, tanben un espandiment lingüistic del latin en de païses ont jamai abans èra estat usat. Per ansin, totes los païses amb de lengas germanicas o encara Irlanda comencèron a usar lo latin coma lenga escricha, un fach totalament nòu en Euròpa. Totun, las nòvas òbras escrichas pels nòus autors medievals d’aqueles païses foguèron escrichas en un latin medieval que patiguèt una forta influéncia lingüistica de las siás lengas nativas medievalas. E pr’aquò lor vocabulari e sintaxi son plan diferentas del latin classic.
Al long de tota l’edat medievala, totun, lo latin medieval venguèt la lenga classica de la sciéncia e la filosofia, çò es de la sapiéncia generala, un fach nòu en l’Euròpa occidentala medievala pr’amor que l’origina d’aquelas sciéncias arribèt a nosautres a travèrs del grèc. L’usatge del latin medieval doncas, tanben venguèt la fònt mai granda de paraulas tecnicas, uèi lo jorn utilizadas per la majoritat de lengas romanicas (e pas romanicas) de l’Euròpa occidentala, un fach que demostrariá aisidament l’importància del latin medieval.
Lo latin classic, pasmens, contunhèt d’èsser estudiat plan per tota Euròpa e tanben plan ensenhat. Contunhava d’èsser un modèl lingüistic que caliá copiar. L’epòca que lo latin medieval patiguèt un espandiment generalizat per tota Euròpa foguèt pendent la fin del sègle VIII e començament del sègle IX, quand Carlesmanhe ajudèt a l’espandiment d’aquesta lenga. Justament, un dels autors que mai ajudèron a aquò far foguèt Alduin de York, secretari latin de l’emperaire e que daissèt una òbra que seriá puèi plan estudiada e suenhada pels canals culturals europèus.
Al costat del latin classic, lo latin medieval, e aquò malgrat las diferéncias, venguèt (benlèu pr’aquò) plan conservador. Èra pas pus la lenga mairala de cap autor europèu e doncas lo latin classic sonque podia venir una sòrta de lenga estandardizada que caliá copiar sens la cambiar. Mas, malgrat l’assag d’aquò far, lo latin medieval aguèt plusors formes segon l’autor, l’epòca e lo luòc ont foguèt escrich (e tanben parlat).
Per ansin, totes los autors qu’escriguèron en latin medieval avián una lenga mairala diferenta e doncas lor latin aguèt una sintaxi, gramatica e paraulas que ne patiguèron una forta influéncia. Èra lo conegut latin medieval, amb de caracteristicas pròprias e desparièras del latin classic. Mas tanben contunhèt d’èsser la lenga escricha pus usada al long de tota l’edat medievala en Euròpa.
