LA LENGA DE LA SAPIÉNCIA (e 2)

Christian Andreu.- Malgrat que la majoritat d’autors de l’Occident europèu contunhèron amb l’usatge del latin coma lenga a l’ora de transmetre çò qu’avián pensat, la lenga latina contunhèt un procès de cambiament a totes los nivèls que finiriá pas pendent lo sègle XIV. Los autors causissián lo latin pr’amor de divèrsas rasons; èra la soleta lenga coneguda en Euròpa tota d’aqueles que podián legir e èra tanben la lenga pus espandida a travèrs d’un sens nombre d’estats medievals.

Per ansin, d’autors medievals classics qu’escriguèron d’òbras de sciéncia o filosofia, coma Raimond Llull, causiguèron la lenga latina a l’ora d’escriure la majoritat de las siás òbras e pas la siá lenga mairala, lo catalan (Llull foguèt malhorquin). La causa principala ne foguèt que voliá arribar a totes los abitants de totes los estats medievals que i aviá alavetz en Euròpa, dempuèi Anglatèrra fins a Grècia. E quand voliá arribar mai enlà decidiguèt d’usar l’arabi.

Lo latin utilizat per Raimond Llull, totun, aviá fòrça semblanças amb lo catalan medieval, sustot en gramatica e cèrtas paraulas. Se debanèt çò de meteis amb la lenga latina usada per Prospèr d’Aquitània (Sègle V) o lo latin de l’anglés Roger Bacon (1214-1294). Aquò vòl dire que i aguèt pas un latin medieval unic car cada autor l’utilizava segon son vejaire e pensada a mai de l’influéncia de la siá lenga mairala.

La majoritat dels traches lingüistics del latin medieval (utilizat per la majoritat de las cancelariás medievalas a l’ora de formalizar de tractats internacionals entre estats mas tanben de leis pròprias intèrnas) son uèi lo jorn plan desseparats del latin nomenat classic. Son evidentas; lo diftong -ae es escrich sovent sonque amb -e (puelle e pas Puellae), l’usatge parièr d’-y o –i pr’amor d’una fauta grèva de coneissença del grèc (Ysidorus e pas Isidorus), pèrda de –h (abere e pas Habere), cambiament de –ti en –ci, duplicacion de cèrtas consonantas (affrica e pas Africa) e un cambiament radical de la numeracion classica ( e IIII, VIIII e XXXX venguèron IV, IX e XL).

La lenga de la coneissença

Malgrat tot aquò la majoritat d’òbras reviradas d’autors estrangièrs a la cultura crestiana arribèron sustot a travèrs del sud mediterranèu e foguèron escrichas puèi en latin. Èra lo solet biais d’arribar a totes aqueles que ne podián aver un cèrt interès (dempuèi Occitània fins a Alemanha). E un sens fin de libres de tota sòrta de genres contunhèron tanplan d’èsser escriches en latin; d’imnes, de libres de viatges, de romans, e poesia.

Uèi lo jorn l’istòria de la literatura nacionala de cada país soslinha l’origina de la siá lenga e quins foguèron los primièrs autors qu’utilizèron aquela lenga. Lo merit es l’aver usat. Pr’amor que la majoritat d’autors medievalas contunhèron d’usar lo latin a l’ora d’escriure qué que siá.

Los autors, per ansin, contunhèron d’usar lo latin coma lenga de sapiéncia al long dels sègles de tota l’edat medievala e mai enlà encara, Jeròni (347-420), Gregòri de Tours (538-594), Beda (672-735), Rateri de Verona( 890-974), Marian Scotus (1028-1082), Otto von Freising (114-1158), Sant Tomàs d’aquino (1225-1274) o encara Duns Scoto (1266-1308) ne serián sonque qualqu’unes dels pus importants. D’òbras coma “Carmina Burana”, “Pauge Lingua” o “Dies Irae” demorarián, malgrat la marrida e de mai en mai grèva utilizacion del latin, coma d’òbras medievalas universalas.

Mas pendent la fin de l’edat medievala lo cambiament social que patiguèron la majoritat de lengas romanicas, germanicas i encara eslavas d’Euròpa entraïnèt lo començament d’una decadéncia lingüistica e literària que finiriá amb un espandiment e usatge màger de caduna de las lengas europèas de l’epòca e un mendre usatge del latin (occitan, catalan, francés, castelhan, portugués, eca).

Aprés lo sègle XII lo latin usat comencèt a patir de cambiaments pus e pus prigonds: lo latin classic utilizèt jamai cap article definit o indefinit. Ara i aviá d’autors medievals que començavan a utilizar la forma unus coma se foguèsse un article. Un autre exemple poiriá èsser l’usatge del vèrbe aver coma auxiliar e non lo vèrbe èsser (esse), que foguèt totjorn lo vèrbe auxiliar del latin classic. L’influéncia de las lengas germanicas ne foguèt benlèu la causa dirècta.

E malgrat l’usatge del latin de cèrts autors coma Sant Tomàs d’Aquino, que coneissiá plan qual èra la marrida manièra de l’escriure pr’amor qu’aviá legit plan los autors romans classics (e los autres o avián pas fach) aquò serà sonque una excepcion. Lo latin medieval venguèt mai e mai cambiat per rapòrt al latin classic.

Al sègle XIV d’autors universals coma Petrarca, que tanben escriguèt e plan en latin a mai del sieu dialècte italian, se mostrava ja trist pr’amor que se podiá demostrar e plan la decadéncia de la lenga latina entre los sieus contemporanèus.

Quand arribam al sègle XVI la decadéncia de l’usatge del latin en l’Euròpa medievala occidentala èra ja un fach cèrt a nivèl escrich mas tanben parlat. D’autors coma Erasme de Roterdam avertissián que los parlaires de latin de païses europèus diferents podián ja pas pus se comprene quand parlavan, malgrat parlar o assajar de parlar la quita lenga: lo latin.

Benlèu pr’aquò l’usatge de las desparièras lengas europèas occidentalas venguèt, dempuèi lo sègle XIII mai e mai general. D’efièch, coneissián melhor lor lenga mairala e lors òbras començavan a èsser reconegudas coma de melhor qualitat (mai nauta qu’en latin). E aquò entraïnariá, fin finala, la fin de mai de mil ans de literatura en lenga latina; la lenga de la sapiéncia generala medievala.