D’ANIMALS ESTONANTS

CAM.-La coneissença sus la conducha dels animals es una sciéncia modèrna e cambièt d’un biais prigond al long dels sègles de l’istòria. Pendent l’edat medievala los animals èran considerats coma pas res pus que de bèstias qu’òm podiá e encara deviá aucir e caçar per subreviure. La majoritat de las personas que demorèron en aquela epòca pensavan aital. Totun, la majoritat son pas totes. Un dels primièrs aimants de la natura e la fauna medievals foguèt lo catalan Anselm Turmeda. Al libre La disputa de l’Ase daissèt clara la cresença umana sus fòrça animals e perqué devián èsser pus respectats.

Segon Turmeda lo pic es un aucèl tras qu’intelligent, que demòra dins de traucs d’arbres. Quand aqueles son barrats per d’umans (amb de fèrre) lo pic i menarà una èrba qu’a la propietat de trincar lo barrament fins a tornar a trapar son niu. Aquela èrba estonanta, qu’es pas demorat son nom, es l’èrba del pic.

Lo cèrvi, d’un autre biais, tanben es un mamifèr que meritariá èsser pus considerat pels umans car, quand l’òme vòl lo caçar amb una flècha amb verin lo cèrvi se’n va lèu lèu a manjar cèrtas fuèlhas d’arbre que l’ajudaràn contra aquel verin. E aital poiriá subreviure la flècha.

Lo rainard ja aguèt pendent l’edat medievala cèrta fama d’èsser un animal fenomenal. Anselm Turmeda, a mai dels desenats d’istòrias que i aviá a l’epòca sus aqueste predator, volguèt tanben soslinhar la siá nauta intelligéncia : “Lo rainard es un animal plan intelligent, çò diguèt Turmeda. Quand pòt pas res caçar o raubar demorarà sul tèrra en tot semblar mòrt. Totes aqueles qu’alavetz l’agacharàn pensaràn qu’es mòrt. Atanplan los aucèls. E quand arribaràn al luòc d’aucèls coma los còrbs o d’agaças per manjar lo rainard mòrt, serà quand aquel los atacarà e poirà aquel jorn manjar.

D’aucèls estonants

“La perditz, çò contunhèt Turmeda, es un aucèl qu’a un sen fenomenal. Quand se maina que i a de caçaires, çò que fa es assajar de cridar l’atencion dels meteisses per los aluenhar dels pichons filhs. La tactica es far veire qu’a una ala trincada e que pòt pas volar. Aquò, de segur, cridarà l’atencion dels umans o predators. Es lo temps qu’an de besonh los pichons per fugir. La perditz, pasmens, arribarà a far veire qu’es mòrta. Quand totes fugiguèron se n’anarà lèu lèu en tot volar e daissar tras qu’estonat l’enemic”.

La grua es un autre aucèl estonant, segon Turmeda. Pendent la nuèch semblariá qu’a paur d’èsser caçada. E qu’es çò que farà? Dormir pas. Per aquò far causirà un pèira e l’agafarà amb lo pès esquerre. Puèi lo quilharà e demorarà sul pè drech. Se se dormiguèsse la pèira del pè esquerre tombariá e la grua se seriá desvelhada, mas pas caçada, aumens per dormir.

Per ansin, un autor medieval coma Anselm Turmeda (pas gaire conegut) auriá estat testimòni de l’espepissament de la conducha naturala d’animals coma lo vibre, lo pic, l’ironda, la mostèla, lo cèrvi, lo can, la cigonha, l’aranha e lo rainard demest d’autres e auriá daissat pels contemporanèus una imatge plan positiva d’aqueles animals. Malurosament encara demorarián divèrses sègles fins que l’umanitat comencèsse a aimar la fauna e flora de l’environament natural ont viu e que l’èsser uman, n’es sonque un de mai.