DE REIALMES BERBÈRS IBERICS
CAM.-Al-Andalós foguèt un califat Omèia que, aumens nominalament, demorèt fins a l’an 1031. Foguèt alavetz quand tombèt lo darrièr califa, Higam I. Pasmens, e dempuèi la mòrt d’al-Muzaffar, filh d’al-Mansur, lo poder sarrasin en la peninsula iberica venguèt mai e mai en mans de l’armada. La concurréncia entre de berbèrs, d’arabis e d’eslaus provocariá la naissença dirècta de plusors estats desparièrs que tornarián pas a èsser amassats políticament tornarmai fins a l’arribada de la dinastia, tanben berbèra, dels almoravids, en 1086.
Aquel pòt èsser nomenat lo Periòde de Taifas (pichons estats sarrasins). Per ansin, e fàcia al reialme de Leon, Castilha, Navarra, Aragon e los Comtats Catalans, los reialmes màgers venguèron Badajoz (creat en 1012), Toledo (1036), Albarrassin (1010), Granada 1012 ), Màlaga e Ronda (1034), d’estats berbèrs independents. Sonque un grand reialme medieval sarrasin iberic foguèt contrarotlat per una dinastia aràbia, Saragossa (117) que, amassa amb Cordoba (1031) e Sevilha 81023) foguèron un dels 8 estats pas berbèrs iberics. Fin finala, d’autres estats coma Murcia (1012), Dénia (1009), Valéncia (1016) e Tortosa e Lhèida, venguèron, aumens pendent lo començament d’aquel periòde, d’estat contrarotlats per la noblesa locala.
La Taifa de Tortosa
Al costat de Saragossa, la taifa o reialme de Tortosa venguèt un dels pus importants reialmes septentrionals arabis iberics. Venguèt independenta amb al-Fatà, tanben conegut coma Nabil (1015-1035), un primièr còp, e puèi encara (1058-1061). Lo poder qu’aguèt aquel reialme arabi demorèt demostrat amb la conquista de Valéncia entre las annadas 1018 e 1021.
Al costat de Tortosa i aguèt lo reialme de Lhèida, contrarotlat pels Banu Hud, originaris d’Iemèn, que conquistèron Saragossa en 1046. Quand ibn Hud devesiguèt lo reialme entre los sieus filhs, un d’aqueles, al-Muqtadir, conquistèt tornarmai Lhèida, Calataiud, Tutera e Òsca dempuèi Saragossa, a mai de Tortosa (1061) e Dénia (1076). Totun, quand moriguèt, lo reialme tornèt a se desseparar politicament entre Lhèida, Tortosa e Dénia, d’un costat, e Saragossa, de l’autre.
L’illa de Malhòrca demorariá, ça que la, tot aquel periòde jos contraròtle de la quita dinastia, los Banu Muntada. Totun, los diferents reialmes berbèrs e arabis iberics tombèron jos l’ataca dels almoravids berbèrs dempuèi l’an 1986, que podèron conquistar lèu lèu tot lo territòri sarrasin iberic: Màlaga tombèt en 1090, coma Cordoba, Murcia en 1092 e Lisboa doas annadas aprés. Puèi arribariá la conquista de Valéncia en 1102, Albarrasin en 1104 e Saragossa en 1110. Fin finala, Lhèida tombariá en 1111 e l’illa de Malhòrca en 1115. Pr’amor d’açò de vilas frontalièras coma Tortosa demorarián encara sarrasinas fins al 1149, car la conquista crestiana foguèt pendent aquela epòca plan lenta, e pr’açò subrevisquèron gaireben cent ans los divèrses reialmes berbèrs e arabis iberics independents.
