LA LENGA CELTICA CUMBRICA
Christian Andreu.- Quand parlam de lengas celticas la costuma es pensar al gaelic escocés, irlandés o gallés, mas que i aguèt encara una autra lenga celtica pendent l’edat medievala uèi desapareguda; lo cumbric. Foguèt una lenga plan restacada amb l’ancian gallés e d’autras lengas celticas, e s’espandiguèt pel nòrd anglés e lo sud escocés, mas patiguèt l’extincion aperaquí lo sègle XIII.
Lo territòri per ont s’espandiguèt lo cumbric o cumbrian foguèt lo nomenat “vielh nòrd” o Hen Ogledd, situat demest l’Anglatèrra e l’Escòcia actualas. I a de toponims que fan pensar que foguèt parlat pel sud fins a de vilas pro aluenhadas coma Pendle o las tèrras nautas de Yorkshire. Mas lo cambiament politic que patiguèron aquelas tèrras, en tot venir al sègle XII part del Reialme d’Escòcia aprés èsser fins alavetz al Reialme d’Strachclyde ne poirián aver provocat una pèrda importanta de parlaires e, fin finala, la sieuna extincion abans de la fin d’aquel sègle o lo començament del sègle XIII.
Segon maites cercaires los abitants d’aquel territòri se nomenavan a eles meteisses coma cumbrians (cumbri) aital coma los galleses se sonavan cimrians (cymri). A mai d’aquò semblariá que los galleses e los cumbrians consideravan qu’èran la quita nacion. Los irlandeses los nomenavan los bretons (bretnach) e los norvegians Brettar. En latin la paraula usada per parlar d’aquela nacion foguèt totjorn Cumbria e cumbriani.
Segon d’autres cercaires encara lo cumbrian foguèt un dialècte gaelic parlat a Cumberland, Westmoreland e al nòrd de Lancashire, a mai del sud-èst escocés. Pasmens la siá existéncia sonque poguèt èsser confirmada lingüisticament a travèrs de fònts arqueologicas car cap fònt importanta escriha medievala ne parlèt jamai. E la majoritat d’aquelas son de toponims mas tanben de noms de persona.
La nauta edat medievala
Aperaquí l’an 600 dC los cercaires creson que lo gaelic breton aviá donat naissença a dos lengas filhas; lo cumbrian al nòrd e l’ancian gallés al sud (que donariá naissença al còp al gallés e al cornuallés). I a de cercaires coma Kenneth Jackson que confirman que la majoritat dels grands cambiaments lingüistics d’aquela región se debanèron demest los sègles V e VI e lo poèma Y Gododdin seriá estat escrich, lo primièr còp, en cumbrian.
L’existéncia doncas de noms de luòc amb una origina cumbrica serián de vilas coma Bathgate (Baedd), Carlisle (Caerliwelydd), o encara Glasgow (Glasgau o trauc verd). D’autras encara poirián èsser Lanark, Penicuik e Penrith. D’autras encara aurián una origina dobtosa cumbriana encara discutida uèi pels scientifics: Edimborg ( Din Eidyn), Falkirk (Eiglesbrec), o Kirkintilloch (Caerpentaloch) entre d’autras.
Encara uèi i a de cercaires que creson que la manièra de contar fedas a la region auriá una origina cumbrica. D’autres, pasmens, pensan que la siá origina (plan singular) auriá coma origina lo gallés o l’escocés mas la majoritat pensan qu’aquò es pas possible e que la siá origina foguèt cumbrica. A mai, plusors paraulas de la lenga scòts mas tanben anglesa aurián tanben una origina cèrta cumbrica.
Pr’amor de tot açò los cercaires a l’ora de parlar del cumbric creson qu’es melhor parlar d’un tèrme geografic mai que d’un tèrme lingüistic. E mai d’un considera que foguèt una lenga desseparada d’autras, del còp que qualqu’unes pensan que foguèt sonque un dialècte. Segon d’unes foguèt plan pròche del picte e d’autres del gallés. E pr’amor d’aquò encara se discutís las siás caracteristicas uèi lo jorn.
La fin del cumbric
Malgrat qu’es plan malaisit donar una data sus quand moriguèt aquesta lenga, çò de mai rasonable seriá pensar que moriguèt aperaquí la mitat del sègle XII. Encara en 1138 quand òm parla de la batalha d’Standard los cumbrians son desseparats coma una nacion pròpria. E aquò sonque poiriá venir pr’amor de la lenga. E encara en 1124 lo rei escocés David I foguèt coronat coma Prince dels Cumbrians e en 1180 lo rei Guilhèm lo Leon parlava dels cumbrians coma un grop desseparat dels autres. En 1262 totun, totas las fònts escrichas de l’epòca an ja sonque de noms franceses o angleses.
Segon aquò los cercaires pensan que los darrièrs grops de parlaires de lenga cumbrica aurián demorat encara fins al sègle XIII dins de luòcs isolats e que la lenga auriá patit l’extincion totala aperaquí una data situada entre 1250 e 1300. Un fach istoric lingüistic contemporanèu curiós seriá l’assag d’un grop de personas d’aquela region que, dirigidas per Colin Lewis, que volguèron reviscolar aquela lenga mas que, aprés un temps, demorèt gaireben sens d’afogats.
