JACME I D’URGÈL, LO FRAIRE REBÈL
CAM.- Ongan fa 700 ans que nasquèt Jacme I d’Aragon e d’Urgèl, mai conegut istoricament sonque amb lo nom de Jacme d’Urgèl (1321-1347). La vida d’un dels nòbles pus importants de la corona d’Aragon es encara plan desconeguda pel public general, malgrat èsser fraire del rei Pèire III de Catalonha e Aragon. La sieuna vida es una istòria de lucha e revendicacion de çò que considerava la sieuna propietat. Quand poguèt pas pus, causiguèt la violéncia e la revòlta contra la rei amb lo sosten de la noblesa aragonesa. La sieuna mòrt foguèt e es encara un mistèri, justament pr’amor de la sieuna cuèrta edat quand moriguèt, amb solament 27 ans.
Jacme d’Urgèl nasquèt a Saragossa en 1321, filh del rei Anfós III de Catalonha e Aragon e Teresa d’Entensa. Pr’amor d’aquò, e amb sonque uèch ans, aprés la mòrt de la sieuna maire e la renóncia del sieu paire, venguèt Comte d’Urgèl, Vescomte d’Àger, e Baron d’Antilhon e d’Entensa, a mai de Prince Reial d’Aragon. Pasmens, lo complòt d’Alienòr de Castelha, nòva femna de son paire, entraïnèt la pèrta de fòrça territòris del comtat d’Urgèl, coma Alós, Ivars o Meià, que venguèron propietat dels filhs d’Alienòr.
Encara en 1336 moriguèt Bernat VII de Comenge, e la femna de Jacme d’Urgèl aviá de dreches sul comtat. Mas, tornarmai, un nòu complòt de la reina Alienòr provoquèt que capitèsse pas, a mai de la pèrta de nous territòris del comtat d’Urgèl, car foguèt creat lo Marquesat de Camarasa amb de tèrras sieunas. Per ansin, la sieuna femna poguèt pas eretar jamai aquel comtat occitan. Aprés aqueles afars l’amor entre Pèire III, rei ara de Catalonha e d’Aragon, e lo sieu fraire, Jacme I d’Urgèl, patiguèron una crisi que seriá mai prigonda amb lo temps.
La revòlta de l’Union d’Aragon
En 1347 lo rei Pèire III de Catalonha e Aragon nomenèt la sieuna filha Constança eiretièra del reialme. Se morissiá Pèire, qui deviá èsser rei èra Jacme d’Urgèl. Lo comte d’Urgèl poguèt pas pus e se n’anèt a Saragossa, pr’amor que i aviá una senténcia reiala que confirmava que, a mai, èra pas pus Procuraire General del Reialme. Coma Baron d’Entensa, un títol nòble aragonés, causiguèt s’unir als nòbles aragoneses que, al torn de l’Union d’Aragon, demandavan mai de privilegis al rei, ara a travèrs d’una revòlta militara dubèrta.
Cossí que siá, la majoritat de cronicas contemporanèas confirman que foguèt fisèl al rei e la corona catalano-aragonesa. E per o mostrar se n’anèt al maridatge del sieu fraire lo rei Pèire III, amb la sieuna segonda femna, Alienòr de Portugal, a Barcelona en 1347. Segon semblariá, un còp ailà, patiguèt una estranha malautiá e moriguèt alavetz. I aguèron de voses qu’avertiguèron que foguèt empoisonat per òrdre reiala, mas aquò jamai poguèt èsser demostrat. Lo Comtat d’Urgèl, totun, venguèt pas reial e demorèt en mans de la femna de Jacme d’Urgèl, Cecilia.
La biografia de Jacme I d’Urgèl (un linhatge brica urós) es doncas una istòria trista, de lucha e revendicacion per de tèrras que Jacme I considerava coma pròprias e que lo menèt a venir enemic primièr del rei Pèire III, son fraire, e puèi a se declarar tanben rebèl. Encara uèi l’escòla istorica catalana pòt pas confirmar quina foguèt la causa reala de la sieuna mòrt (un trabalh encara per far ?). E aquò es tanben un fach istoric trist.
