D’AMOR FINS A LA MÒRT
Christian Andreu.- Lo trobador Jaufré Rudèl es encara uèi lo jorn considerat un dels mai celèbres, coneguts e famoses trobaires de l’edat medievala europèa, al costat d’autres grands noms occitans coma Bernat de Ventadorn o Bertran de Bòrn. Sens dintrar a far una analisi prigonda de la sieuna poesia, benlèu es util tanben parlar sul perqué d’aqueste fach. E la sieuna biografia nos pòt ajudar plan.
La meteissa Vida, un dels principals tèxtes e fònts escrichas encara ara a l’ora d’estudiar l’òbra e biografia de fòrça trobadors medievals occitans, ne parla clar: Jaufré Rudèl foguèt pas un poèta nòble mas un nòble poèta. E aquò vòl dire qu’apertenguèt a la nauta noblesa occitana (mai que mai aquitana) del sègle XII. E quand disèm noblesa volèm dire nauta noblesa.
D’efièch la quita Vida descriu Jaufres Rudels de Blaia coma “princes de Blaia” e aquò ja vòl dire quicòm. Blaia es un territòri situat prèp del flume Garona, pròche a Bordèus. Lo senhor feudal de Blaia foguèt vassal del comte d’Engoleime e tanben del comte de Peitieus. En l’an 1090 ja trobam a Guilhèm Freland descrich coma prince de Blaia “Blaviensium princeps”. Guilhèm aguèt un filh; Girard, que n’aguèt al còp dos mai; Jaufré (Gauffredus) e Guilhèm (Willelmus). Mai encara a l’ora de situar la noblesa de Jaufré Rudèl es cossí ne parlèt lo cercaire Paul Cravayat, que confirmèt que foguèt lo cosin de Guilhèm VIn Talhafèr, comte d’Angoleime (1140-1179) que luchèt contra Guilhèm Xn d’Aquitània aprés la conquista d’aqueste del castèl de Blaia.
Un viatge long
Marcabrun lo trobaire parlèt de Rudèl coma d’un nòble qu’es “outra mar”. A mai de Jaufré tanben parlèt del comte de Tolosa Alfons Jordan e son filh Bertran e Hug VIIn de Lusinhan, totes dirigits per Guilhèm VIn, comte d’Angoleime en 1148 per conquistar mai de tèrras en Tèrra santa. Puèi lo trobador ditz que moriguèt ailà. Mas perqué ?
Lo destin de Jaufré Rudèl, que pòt èsser vertadièr o pas, car cap cercaire poguèt fins ara res demostrar, es l’exemple mai clar d’amor cortés medieval, tras que romantic, pr’amor que lo poèta occitan se n’anèt fins a Tèrra Santa car voliá veire la persona qu’aimava mas que, segon mantuns cercaires, jamai existiguèt. O benlèu òc.
La legenda ditz que Jaufré Rudèl, lo prince poèta, o abandonèt tot per anar a trapar la sieuna aimada (l’aimèt plan sens jamai la veire) pr’amor de las sieunas virtuts. E quand desbarquèt en Orient Pròche ja èra prèp de morir. Òm pòt pas dire se jamai trapèt la sieuna enamorada o arribèt pas a o far. Benlèu desbarquèt ja mòrt del vaissèl e jamai poguèt la vaire. Benlèu òc. Cossí que siá, la legenda bastida puèi per fòrça trobadors parlava d’un nòble poèta que, a mand de morir, trapèt lo sieu amor e moriguèt amb ela aprés poder i parlar.
Un amor desconegut
La femna qu’òm ditz que Jaufré Rudèl aimèt es tanpauc encara uèi coneguda. Divèrses cercaires prepausèron que foguèt reala, benlèu Melisenda, filha de Raimond IId de Trípol. D’autres afirmèron que foguèt la sieuna maire Odierna. D’autres encara, que foguèt la meteissa Alienòr d’Aquitània, qu’èra amb lo sieu nòu marit Enric IId d’Anglatèrra a Tèrra Santa en aquela epòca.
Aimar qualqu’un qu’òm coneis pas es una idèa romantica plan populara. De cercaires qu’estudièron los trobadors occitans coma Martí de Riquer confirmèron que lo quite Ovidi roman ja ne parlèt dins la sieuna poesia, mil ans abans. La tematica de l’amor desconegut semblariá èsser mai blosa que d’autres amors terrenals e reals e benlèu pr’açò venguèt plan populara, tanben pendent l’edat medievala. E, benlèu, pr’amor d’açò, Jaufré Rudèl venguèt tanben (a mai de la pròpria poesia e la sieuna nauta qualitat) plan celèbre, car lo sieu amor èra totalament ideal e per una dauna desconeguda.
Encara uèi i a fòrça cercaires del fin’ amor que considèran qu’aquela femna existiguèt pas jamai e que son amor èra blos. E pr’açò la biografia descricha de Rudèl a la Vida seriá tanplan totalament falsa e marrida. Urosament, al costat d’aqueles n’i a tanben plan d’autres que considerèron l’existéncia d’aquela dauna coma plan reala. E doncas la Vida sonque auriá dich la vertat. Qui pòt conéisser çò de mai prigond dins lo còr d’un òme ?
Segon l’analisi prigond de la poesia trobadoresca del Prince de Blaia, Jaufré Rudèl seriá estat enamorat d’una femna reala. Aital o afirmèt un grand estudiós de la poesia dels trobadors occitans, Martí de Riquer. Sens considerar que lo vejaire d’aqueste savant es definitiu, volèm pensar que l’amor de Rudèl foguèt real e que la sieuna mòrt foguèt pas inutila, çò que seriá estada se la femna aguèsse jamai existit (e cal remembrar que lo trobaire viatgèt a Trípol e i moriguèt ailà).
Benlèu cal daissar lo legeire amb l’episòdi de Rudèl de la Vida per conéisser melhor la tematica parlada. Puèi cadun pòt se formar una opinion pròpria que seriá pr’amor de l’estat de l’estudi istoric sus Jaufré Rudèl encara uèi, çò de melhor:
“Jaufrés Rudels enamorèt se de la comtessa de Tripol, sens vezer […] e se crosèt e se mes en mar, e pres la malautia en la nau, e fo condug a Trípol, en un alberc, per mòrt […] et ella venc ad el, e pres lo autre sos bratz […] e enaissi el mori entre sos braz”.
Puèi la Vida raporta que la femna suportèt pas lo grand dolor qu’aguèt per la sieuna mòrt e venguèt monja. L’idèa es plan romantica e benlèu la podèm considerar vertadièra pr’amor de la sieuna beltat. Car es menar l’amor fins a la mòrt. Car somiar es un trach tipic uman. E Jaufré Rudèl, trobador occitan medieval, foguèt tanben plan uman, coma nosautres.
