LO POÈMA OCCITAN MAI ANCIAN
CAM.- Maugrat qu’es plan malaisit reconéisser scientificament quand nasquèron de lengas romanicas coma l’occitan, lo catalan o lo francés, es pus aisit ne trapar, o confirmar, los tèxtes pus ancians. L’occitan es una lenga mediterranèa parlada uèi al sud de l’estat francés e lo nòrd catalan iberic , a mai de de divèrses territòris de montanha de l’estat italian (Valadas). Segon plusors cercaires, òm pòt afirmar que nasquèt aperaquí lo sègle VIIIn. E lo poèma pus ancian en occitan es lo celèbre Tomida femina, escrich entre los sègles IX e X. Lo manuscrich es uèi a la Biblioteca del Patrimòni de la Metropoli de Clarmont d’Alvèrnia.
E mai que lo Tomida femina foguèt trapat dins un tractat medieval escrich en latin e provoquèt una vertadièra suspresa, car mòstra una influéncia plan fòrta de la lenga romana o latin vulgar, mas qu’a ja de paraulas que poguèron èsser classificadas lingüisticament coma occitanas. Amb lo Tomida femina i a una diferéncia temporala pas tan longa entre la primièra epòca que la lenga ja èra parlada (aperaquí l’an 700 dC) e quand foguèt escrich aquel poèma (l’an 800 dC ?). E aquò es tanben un cas plan singular dins l’Euròpa medievala.
Una cançon d’encantament
Lo Tomida femina es doncas un poèma plan cuèrt, que segon plusors cercaires èra usat per aquelas peronas qu’èran davant una maire al moment d’enfantar e que podián amb aquel poèma l’ajudar en tot li cantar lo poèma, car aital podián aténher la tòca de far dublidar la dolor a la maire o benlèu demandar d’ajuda esperitala per entraïnar una bona fin en aquel tras que dangierós procés (a l’epòca), sustot pendent l’edat medievala.
Per ansin, lo poèma Tomida femina parla, mai que mai, de dolor. E pr’açò es plan plen d’umanitat. La cuèrta cançon escricha en una lenga barrejada d’occitan e latin tracta d’una femna prensa al moment d’enfantar e situada en un camin o dralha dubèrta e que se poguèt debanar pertot. Lo poèma, çà que là, tanben fa referéncia a la fusta e lo fèrre utilizats per d’autras femnas qu’ajudavan la maire a aver lo nenon e qu’assajaràn, totjorn, de sauvar ambedós.
La dolor del moment patit per la femna sortirà de la meteissa aprés l’enfantament e se n’anarà vèrs la tèrra, que recebrà plan la dolor coma una ofèrta de la femna e lo sieu filh a la vida. E, maugrat que lo poèma es plan cuèrt, e que la descripcion de l’scèna es brica longa, lo legeire actual pòt encara n’aver una idèa perfiècha del patiment de totes los presents. Es un poèma doncas que, maugrat la distància temporala amb lo present provòca encara al legeire actual de sentiments contradictoris.
E pr’açò meteis, es tanben una peça unica e estonanta de la literatura de l’edat medievala occitana, e europèa mas tanben, benlèu, universala. Benlèu es mai aisit pel legeire d’uèi lo jorn descobrir cossí foguèt escrich e qué disiá (ditz d’efièch encara) lo Tomida femina amb lo tèxt original e una version en occitan actual per n’aver una melhor e drecha compreneson. Lo Tomida femina, lo poèma escrich en occitan aperaquí l’an 800 dC ditz doncas aital:
Tomida femina Una femna enflada
In tomida via sedea; assietada en un camin enflat;
Tomid infant un nenon enflat
In falda sua tenia; sus las sieunas cambas;
Tomides mans de mans enfladas
Et tomidas pes, de pès enflats
Tomidas carnes la carn enflada
Que est colbe recebrunt; que receberán ara;
Tomide fust de fusta enflada
Et tomides fer e de fèrre enflat
Que istae colbe donerunt. Que donarán ara.
Exsunt en dolores La dolor viatja
D’os en polpa de l’òs a la carn
(de polpa en curi) de la carn a la pèl (faciala)
De curi en pel de la pèl a la pèl
De pel in erpa. e de la pèl a l’èrba.
Terra madre susipiat dolores. Que la tèrra mairala ne recépia la dolor
