L’OSTAL DE LA SAPIÉNCIA
Redaccion.- Aprés la conquista musulmana del sègle VII la vila de bagdad venguèt la nòva capitala del califat abbassida. E pr’açò tanben venguèt un important centre politic, comercial e cultural de la planeta. Lo califa descobriguèt lèu que caliá amassar totes los libres possibles de la region e mai enlà se voliá conquistar tota la sapiéncia de l’epòca. E tanplan caliá revirar a l’arabi totas aquelas òbras importants a nivèl scientific escrichas en d’autras lengas, coma lo persan o lo grèc. Sonque aital poiriá lo nòu califat amassar totala coneissença del mond medieval conegut.
Per aténher aquela tòca lo califa Harun ar- Rashid decidiguèt ajudar a crear lo centre cultural e scientific pus important del califat. Sonque aital los arabis mas tanben totes los musulmans poirián discutir e ganhar los crestians e josieus e los demostrar la vertat de l’islam. Harun ar-Rashid (763-809) foguèt lo califa que comencèt aquel trabalh. Pendent la siá epòca Bagdad èra ja n grand centre cosmopolitan e comencèron a èsser reviradas d’òbras del persan, lo grèc e lo sanscrit. La librariá que foguèt bastida al long de la sieuna vida amassèt las darrièras descobèrtas culturalas mas tanben scientificas de l’epòca, dempuèi Índia fins a Grècia.
Una librariá gigantassa
Restacar la coneissença de l’epòca amb la que i aviá alavetz en d’autres luòcs, coma l’Euròpa barbara es gaireben impossible. En Bagdad, a l’Ostal de la Sapiéncia (Bayt al-Hikma) i arribèron de libres de tota sòrta que puèi serián revirats a l’arabi. N’arribèron centenars de milièrs. E totes los scientifics que volián trabalhar plan visitavan l’Ostal de la Sapiéncia de Bagdad; òm i estudiava ailà de medecina e matematica, de geografia e lengas mas tanben filosofia.
En mai d’aquò, los savants realizèron grandas descobèrtas en matematica aprés introduire los sistèma decimal indó, creèron de nòvas leis universalas de fisica e escriguèron nòus libre de medecina. Lo trabalh dels savants amassats jos lo califat d’Harun ar-Rashid contunhèt encara amb lo sieu filh al-Mamun, que dempuèi l’an 813 amassèt, d’efièch, la librariá medievala màger de la planeta.
Pasmens, e malgrat que lo trabalh dels scientifics de l’Ostal de la Sapiéncia demorèt mai de quatre sègles, finiguèt al sègle XIII. En febrièr de l’an 1258 los mongòls conquistèron la capitala califala e destrusiguèron aquel ostal de la coneissença. E chaplèron los abitants de la vila. I a cronicas contemporanèas que confirman que lo flume Tigre venguèt negre pr’amor de tans libres ailà lançats pels mongòls.
Malgrat que lo pròpri califa tanben foguèt assassinat pels mongòls, un cercaire de l’Ostal de la Sapiéncia, Basur ad-Din al-Tusi, poguèt sauvar aperaquí 400.000 libres del chaple e destruccion mongòlas. Sonque aquela chifra pòt balhar una luenhana idèa d’aquel ostal e librariá, unics a l’epòca a nivèl mondial. Los libres sauvats foguèron menats al centre astronomic persan de Maragheh, creat en 1259 jos la direccion d’ad-Tin al-Tusi. Pasmens, la cultura e sapiéncia de l’epòca venguèron dempuèi alavetz mendres pr’amor de l’isolament de la nòva bastida culturala. E pr’amor que l’Ostal de la Sapiéncia èra estat destrusit per tornar a néisser jamai aital, aumens pendent l’edat medievala.
