LO CRISTIANISME, DEVESIT
CAM.- Malgrat que fòrça dels prètzfaches debanats se demorèron ja abans del començament istoric de l’epòca medievala, es de besonh conéisser que la religion crestiana comencèt ja devesida e fòrça discussions que se desvolopèron dins la glèisa aguèron ja una origina fòrça primierenca, aperaquí lo sègle IVen. E malgrat que lèu la glèisa foguèt reconeguda pertot, i aguèron tanben de diferéncias, pasmens, entre Occident e Orient.
Per ansin, lèu i aguèron de devesions intèrnas dins caduna de las comunautats crestianas que lèu balharián de problèmas entre crestians occidentals e orientals. Malgrat aver doncas la quita cresença religiosa, qualcunas glèisas localas comencèron d’aver de rituals desparièrs, benlèu pr’amor de cresenças paganas anterioras.
Dos grand grops
Al sègle IVen i avián dos grands grops dins la religion crestiana ; los cresents de la glèisa orientala, devesits tanben segon lo rite bizantin o alexandrin, armèni o d’Antiòquia, e los crestians occidentals, seguidors del rite roman o visigòt o gal o cèlta o ibèr. Totun, per totes eles i aviá de rites comuns, coma lo baptisme o l’eucaristia. Mai enlà d’aquò i aviá ja de diferéncias, coma la confession, desparièra segon la region.
La vida als monastèris tanben aguèt de particularitats localas malgrat que dempuèi lo sègle IIIen i aviá de basas comunas ; una vida dins la comunautat e d’obediéncia al supèrior. Mas la peregrinacion a de luòcs ont i aviá de reliquias santas foguèt brica aimada per la glèisa, que considerava lo prètzfach pus pròpri de supersticion e d’idolatria e pas de fè vertadièra.
Dempuèi Justinian i aviá cinc patriarcats ; en Occident, Roma, e en Orient, Constantinòble, mas tanben Antiòquia, Jerusalèm e Alexandria. Quora lo papat occidental afirmèt l’usatge oficial del latin, e pas lo grèc, coma lenga liturgica, Orient volguèt pas seguir lo quite camin e confirmèt l’usatge del grèc coma lenga de Dieu.
La Pasca èra comuna, mas en Orient la fèsta pus importanta foguèt l’Epifania (6 de genièr). Roma, totun, confirmariá que la naissença de Dieu (25 de desembre) èra encara pus importanta, sens reconéisser qu’èra una data plan restacada amb l’anciana fèsta pagana del Sol invictus.
L’an 325, après lo Concili de Nicèa e Constantinòble (381) lo problèma de l’arrianisme semblava èsser superat, mas alara nasquèt un nòu problèma : Jesús, òme o dieu. Lo patriarcat de Constantinòble aimava brica lo nom de Maria Theotokos (maire de Dieu). Mas en 431 un nòu patriarca condemnèt aquela practica al concili d’Efesus.
Eutiques, encara, prepausèt que l’umanitat de Jesús èra estada chucada per la sieuna divinitat (monofisisme). Foguèt excomunicat per l’Evesque de Constantinòble e tanben pel Sant Paire de Roma. L’emperaire Teodòsi IInd convoquèt un concili, mas Dioscòr ordonèt d’atacar la glèisa ont i aviá lo concili e Eutiques i foguèt aucit.
Encara en l’an 451 un nòu emperaire ordonèt far un nòu concili en Calcedonia. Dioscòr foguèt enviat a l’exili e lo monofisisme condemnat. Mas, fin finala, divèrsas glèisas crestianas orientalas se desseparèron de Roma e tanben de Constantinòble en tot causir lo monofisisme ; de còptes egipcians, de sirians, d’armènis e d’etiòps. D’autras encara (los crestians pèrsas) causiguèron lo nestorianisme. E l’istòria de la glèisa crestiana comencèt ja devessida quand arribèt l’edat medievala.
