MARTIN L’UMAN E MARTIN LO JOVE
Francesc Sangar.-Lo rei Martin Ier, nomenat “l’Uman” es estat considerat per l’istoriografia coma lo darrièr rei d’Aragon e comte de Barcelona, qu’èra nascut de la dinastia formada tres sègles abans amb lo matrimòni entre la princessa (après reina) Perionella d’Aragon e lo comte Ramon Berenguer IV de Barcelona.
Lo sieu reinatge, començat l’an 1396, eretèt los problèmas qu’avián condicionat lo govèrn del rei anterior, lo sieu fraire, Joan Ier nomenat lo “Caçaire”. Una grèu crisi demografica e economica afectava sustot lo Principat de Catalonha, provocada entre autres motius pels malastres provocats per la Pèsta Negra, las marridas culhitas, las luchas intèrnas entre la noblesa…Mas Joan Ier aviá condusit las finanças dels sieus estats vèrs una falhida, per las excessivas despensas de la Corona.
Mas sustot lo reinatge de Martin Ier foguèt marcat pel problèma de la succession. Martin Ier aviá pas mai de fraires, mas lo sieu filh Martin lo “Jove” èra l’eretièr, nascut del sieu matrimòni amb Maria de Luna, e gaudissiá d’una bona image davant lo pòble. Lo prince Martin s’èra maridat amb Maria de Sicília e èra rei “per matrimòni” d’aquela isla mediterranèa, que seriá tanben dins dels domenis de la Corona d’Aragon. La siá femna moriguèt, sens qu’aguèsson agut descendéncia l’an 1398, e èra necessari un segond matrimòni per assegurar la succession.
L’escuelhuda foguèt Blanca de Navarra, mas lo sieu paire lo rei aviá de grands objectius per lo sieu filh, lo teoric futur rei. Las revòltas a l’isla de Sardenha èran constantas. En aquela escasença, s’èra desencadenat amb l’ajuda dels genoeses la rebellion dels Arborea, qu’avián atengut dominar tota l’isla a l’excepcion de Cagliari e L’Alguer.
Lo prètz de la victòria
Lo jove Martin foguèt enviat e atenguèt derrotar sardes e genoeses a la batalha de Sanluri l’an 1409, mas lo prètz de la victòria foguèt fòrça anautit. Pauc après la batalha, lo prince Martin moriguèt de la Pèsta, sens aver agut tanpauc descendéncia de la siá segonda femna. E amb un rei Martin Ier de mai en mai malaut.
La siá mòrt acompanhèt dos faches “positius”: Sicília èra eretada pel rei Martin, coma eretièr del sieu pròpri filh, e aquela isla demorava dins la Corona d’Aragon, e s’aviá pacificat momentanèament l’illa de Sardenha e derrotat als genoeses.
Existissiá un filh illegitim del defunt prince Martin, l’enfant Frederic, filh de Tarsia Rizzari, e lo rei Martin ensagèt sens succès aténher la siá legitimitat. Ensagèt tanben aténher un nòu eretièr, de la siá femna Margarida de Prades, mas la siá avançada edat, cinquanta quatre ans, favorissiá pas aquela possibilitat.
Fin finala l’an 1410 lo rei Martin Ier moriguèt sens eretièr. Las cronicas explican que quand èra mai mòrt que viu, los sieus conselhièrs li demandèron s’acceptava que l’eiretatge dels sieus reialmes passèsse a l’eretièr mai pròche e que demostrèsse mai de merits. A aquela pas clara question, que resolviá pas lo problèma de la succession, lo monarca prononcièt simplament “Hoc” (Òc).
Començava un periòde de transicion, e las autoritats de la Corona d’Aragon devián decidir entre los possibles candidats quin seriá lo prèp rei. Fin finala l’an 1412, seriá escuelhut en lo Compromís de Casp Ferran d’Antequera, de la dinastia castelhana dels Trastamara. Un nòu capítol de l’istòria de la Corona d’Aragon començava, mas seriá pas tanpauc pacific e tranquil.
