L’IRLANDÉS MEDIEVAL (e 2)
Christian Andreu.- Malgrat que i a mai de 187 sagas irlandesas de la nauta edat medievala que demòran escrichas, òm pòt pas parlar d’autors. Son d’istòrias tribalas, localas, que creisson amb lo temps e que, de còps, parlan de fenomèns mitologics cèltas irlandeses d’abans de l’epòca crestiana. Totas las istòrias parlan totjorn de prètzfaches anteriors a l’an 650. Èran dichas per de poètas o trobadors un còp e autre al pòble.
Qualcunas parlan de guèrras tribalas, desformadas amb lo temps. E los cercaires creson pas tot aquò que dison. Quora lo cristianisme s’espandiguèt per l’illa los trobadors comencèron a estudiar los libres dels monastèris e a trabalhar amassa amb la comunautat de la glèisa. Val pas dire que dempuèi aquela epòca creèron d’istorias “nacionalas” mai aimadas pels religioses. La lenga cèlta foguèt utilizada al costat del latin e las istòrias cèltas venguèron istòrias irlandesas, mai del gost de la Glèisa. En Euròpa, per contra, la Glèisa usèt lo latin per destruire las ancianas istòrias paganas.
L’arribada de las envasions
Quora arribèron los vikings, al sègle VIIIen e puèi los normands anglosaxons, comencèt un periòde de trobles que demorariá fins a la fin de l’edat medievala per Irlanda tota. Malgrat aquò, encara demòran mai de 4.000 paginas escrichas d’aquela epòca en gaellic. Sonque las istòrias dels nomentats cicles d’Ossian e Fenian son mai de 3.000 e encara n’i a milièrs mai per classificar uèu lo jorn.
Mas la tradicion pagana demorèt. A la saga de Wooing d’Etain, òm pòt legir cossí es lo paradís pagan cèlta. Etain foguèt una dieussa e tornèt a nàisser umana. Lo sieu marit tanben abandonarà lo mond dels dieuses per la seguir. Òm sap pas se demorèron en Irlanda coma umans o tornèron al paradís dels dieuses. Pr’amor qu’Irlanda foguèt totjorn un paradís…
Un estudi plan prigond d’aquel tipe de literatura gaellica demòstra, uèi lo jorn, que i a fòrça personatges que foguèron reals, e pas sonque mitologics o legendas. Aital, Meve, Conor MacNessa, Cuchulainn e Fionn mac Cumhaill foguèron de personatges istorics reals, coma Armini, Dietrich de Berna o Etzel que visquèron entre los sègles Ier e IIIen. E, per ansin, la cultura e lengas gaellicas son, segon fòrça cercaires actuals, plan mai superioras a d’autras continentalas, coma la germanica.
Val pas dire qu’es una cultura que demorèt fins a uèi lo jorn. La lenga gaellica irlandesa medievala foguèt l’ancessora de totas las autras lengas gaellicas actualas. Urosament es tota demorada als manuscriches medievals d’aquela plan luenhana epòca. Es pas reala l’idèa romana e grèga que totas las autras culturas foguèssen barbaras. Mas, justament pr’amor d’aqueles libres uèi sabèm qu’aquò foguèt pas aital.
Los cèltas conquistèron Gàllia, Belgica, lo nòrd italian, parts de Germania, Soïssa e parts d’Ispania, las Illas Britanicas e saquèron Roma, Grècia e encara Anatòlia. E aquò vòl dire quicòm. Son d’istòrias que parlan de bastidas, de vilatges e de vilas, de personas, d’un biais de viure tras que realista.
Sonque cal nomenar lo nom de las principalas sagas gaellicas medievalas per comprene la sieuna importància: lo Tuatha De Dannann, lo Cicle d’Ulster, lo Cicle Fenian o encara lo Cicle dels Reis ne son sonque qualcunas que demòstran la importància culturala de la lenga gaellica irlandesa medievala.
L’epòca dels autors
Lo primièr autor restacat amb de libres en lenga gaellica pas anonim es Tighearnach, que moriguèt en l’an 1088. Comencèt la siá òbra en latin, en tot parlar de la fondacion de Roma. Puèi, e segon l’empèri roman tomba comença a usar lo gaellic e aprés escriurà sonque en lenga cèlta. Lo libre es lo libre “Dels Quatre Mèstres”. I a pas cap literatura europèa nativa amb un libre medieval cossí aquel.
E parlar de poesia d’aquela epòca es parlar d’un sens fin d’autors medievals posteriors que n’avèm encara la siá òbra. Un dels primièrs foguèt Pangur Ban qu’escriguèt la siá òbra aperaquí l’an 800. Es una poesia delicada, fina, plan trabalhada e tanben plan caracteristica e singulara : ”Tombèt la tèrra dels òmes cultes, tombèron los trobadors, e ara cap òme apren cossí cantar, cossí trobar, pr’amor que lo nòstre destin es tombar”.
Totun, lo futur negre del poèta sembla que se debanèt pas – e aquò malgrat la marrida situacion actuala del gaellic irlandés uèi en aquela illa- pr’amor que la lenga e literatura gaellica foguèt una de las mai grandas de tota l’Euròpa medievala. Aital cal o reconéisser e ne parlar aisidament car èsser desconegut vòl pas dire negar los prètzfaches: la lenga gaellica irlandesa foguèt – e es encara malgrat tot – una de las màgers culturas istoricas del nòstre continent.
