CERCAMÒN, LO TROBADOR

Christian Andreu.- L’informacion biografica qu’es demorada (e escricha fòrça temps aprés la vida del meteis trobador) de Cercamòn es brica segura. Reduire tota una vida o una òbra de nauta qualitat literària a dire sonque que foguèt un trobaire gascon (e aquò encara déu èsser demostrat) e qu’aguèt aquel escaisnòm pr’amor que cerquèt dins lo mond, es dire gaireben res del poèta (e l’unica informacion sus aquò es la Vita).

Aital, segon la Vita, Cercamòn demorèt contemporanèu de Marcabrun, un trobador que mai d’un cercaire occitan confirmèt que foguèt gascon pr’amor de la siá lenga poetica. Aquò vòl dire que las set poesias seguras e una autra dobtosa que ne son demoradas fins al sègle XXIen foguèron escrichas demest los ans 1125 e 1150 (e aquò tanben vòl dire que, aprés Guilhèm IXen d’Aquitània e amb Marcabrun foguèt un dels primièrs trobadors de l’istòria). O sabèm per dos senhals clars; un es un poesia dedicada – o que fa referéncia – al lengatge usat per Marcabrun e aquò demòstra que foguèron contemporanèus. L’autre es la mòrt de Guilhèm Xen, paire d’Alienòr d’Aquitània e ont es confirmat que lo ducat ven ara a mans del rei francés (pr’amor que Loís VIIen maridèt la duquessa d’Aquitània, filha del primièr). E encara i a una autra data dins la sieuna poesia; quora tombèt la vila asiatica d’Edessa (aperaquí 1149).

Dos trobadors contemporanèus

Pensar doncas en Marcabrun e Cercamòn (o Cercamòn e Marcabrun) coma un parelh d’amics que s’ajudan a l’ora de trobar del còp que se’n van d’una cort a una autra o d’un castèl a un autre es benlèu mostrar una imatge plan aisida, aisida mas reala. Mas quin d’ambedos poètas foguèt lo mèstre e quin disciple ?

Car, malgrat que i a lo vejaire majoritàri que Cercamòn èra pus vielh que Marcabrun e que foguèt lo primièr qu’ensenhèt a Marcabrun a trobar, foguèt aquò çò que se debanèt de vertat o benlèu passèt çò de contràri pr’amor que res coneissèm sus l’edat d’un o d’autre ?

Se confirmam que Cercamòn foguèt tanben gascon, coma Marcabrun (malgrat aver pas cap pròva per o demostrar franc de la Vita) e qu’ambedos joguèron e trobèron amassa a la meteissa epòca e pendent un cèrt temps, podèm aver una imatge ideala que poiriá pas èsser reala.

Es demorada una poesia de Cercamòn ont i podèm trapar una critica explicita al lengatge utilizat per Marcabrun e ont Cercamòn sembla se’n rire de la qualitat literària de l’autre. Aquò poiriá plan èsser una sòrta de jòc, plan comun a l’epòca, e mai que mai entre trobaires amics. Totun, la qualitat de la poesia de Cercamòn es plan nauta per rapòrt a aquela de Marcabrun. Coneissèm pas se Cercamòn foguèt lo mèstre de Marcabrun, mas lo prètzfach poiriá èsser mai que possible. Lo vocabulari e las imatges poeticas usadas per Cercamòn son fòrça mai elegantas e finas que las de Marcabrun. Son mai polidas e drechas. E benlèu aicí es ont i la màger diferéncia poetica entre ambedos trobadors.

Poèta per se meteis

Nomenar la vila d’Edessa, situada al Pròche Orient, pr’amor que tornèt a èsser conquistada pels sarrasins, es un prètzfach que poiriá revelar una vida nomada ont los camins an pas fin e i a pas de frontièras politicas nimai geograficas. Cercamòn cerquèt lo mond e poiriá aver plan visitat Tèrra Santa amb los crosats, cossí faguèt lo poèta Jaufré Rudèl. Sabèm pas res solide sus la sieuna biografia; d’ònt èra, e ont anèt. E doncas sopechar aquò entraïnariá – en sciéncia istorica cal totjorn poder o far – mostrar de pròvas qu’aquò dich foguèt pas real. E se pòt pas. Almens sus Cercamòn.

Sonque demòra una analisi de la lenga usada per Cercamòn, una lenga e un vocabulari que son luenh, plan luenh dels usats per Marcabrun. Es estonant pensar que foguèron amics. Mas se aquò foguèsse estat real e podèm pas dobtar d’aquel prètzfach, es plan rasonable creire que Cercamòn foguèt totjorn lo mestre.

Se pensam en la poesia trobadoresca coma una poesia que balha d’imatges al cervèl amb fòrça, Cercamòn ne seriá un dels melhors trobadors. “Quant l’aura doussa s’amarzis” es una cançon tipica d’amor cortés ont lo trobaire remembra l’epòca de l’an, la sason ont es estada escricha la poesia, abans de parlar sus cossí pensa lo trobador quand es davant la dauna aimada. E, puèi, nos balha un conselh se volèm arribar un jorn a poder èsser de bons trobaires.

Quant l’aura doussa s’amarzis

E·l fuelha chai de sul verjan

e l’auzelh chanjan lor latis,

e ieu de gai sospir e chan

d’amor que·m te lassat e pres

qu’ieu anc non l’agui en poder.

Aital, e un còp situat lo moment, l’epòca de l’an, Cercamòn soslinha que i a una tòca (la dauna desirada) que pòt pas aténher (qu’ieu non posc aver). Puèi descrivís la beutat de la dauna e las sieunas virtuts (lo sen e lo saber). Segon lo poèta la dauna es plan diferenta d’autras pr’amor que “quan totz lo segles brunezis delai ont ulh es si resplan”: totes los autres sègles son estats escurs pr’mor que la dauna i foguèt pas e l’epòca actuala, l’epòca de Cercamòn e la dauna – que pòt jamai aver un nòm pr’amor qu’aquò èra contràri a l’onor de l’epòca- es un sègle ont i a de lutz sonque pr’amor de la sieuna preséncia.

Se Cercamòn volia èsser un trobador fin e elegant en tot estonar la o las daunas contemporanèas poiriam dire, solide, qu’aquela èra la manièra drecha d’o far (e aquò es plan diferent del lengatge usat per Marcabrun). La qualitat poetica es evidenta e tanben plan nauta. Se Cercamòn demorèt fòrça ans e venguèt un professional de l’amor cortés podèm o creire pr’amor de las caracteristicas de la sieuna poesia.

Son plenas de paraulas que las femnas (e tanben los òmes, clar) vòlon ausir totjorn; son doças e agradivas malgrat que volgan pauca causa dire. Es l’art de l’amor per se medeis, nud, sens cap vestit: “Dieu prejarai qu’aucar l’ades o que la vej’anar jazer”.

D’amor cortés fin e elegant

Cercamòn foguèt un trobaire fin e elegant. Que sabèt far nauta poesia.

S’elha no·m vol, volgra moris

lo dia que·m pres a coman;

ai, las ! tan suavet m’aucis

quan de s’amor me fetz semblan

que tornat m’a en tal deves

que nuill’autra no vuelh vezer.

Pòt cap femna demorar luenha d’un òme qu’afirma que quora es davant d’ela perd lo sen e demòra en tot badar pr’amor de la sieuna beutat e que vòl pas veire cap autra femna pr’amor que sonque amb ela ja n’a pro e que se pòt pas la veire pòt morir d’amor ? Pasmens, e malgrat la nauta qualitat de las imatges balhadas per Cercamòn tanben daissèt un consell “greu e cortes hom qui d’amor se desesper”. E doncas cal demorar amb lo cap freg davant d’una dauna aitala. Se que non, lo trobador farà pas plan son trabalh e la sieuna òbra pòt demorar marrida.

Encara una autra poesia de Cercamòn aufrís una beutat literària estonanta pr’amor de la sieuna qualitat: Ab lo temps que fai refreschar. Es una poesia tanben amb un lengatge personal pròpri e qu’a pas absolutament res a veire amb l’usat per son amic e contemporanèu Marcabrun. Cercamòn pòt èsser considerat coma un trobador classic. D’efièch, ne foguèt un dels primièrs e aquò ja es pro meritòri per lo considerar coma un dels pus originals e amb una tras que nauta qualitat a l’ora d’escriure poesia.

Cercamòn torna en aquesta poesia a situar l’epòca de l’an (lo temps que fai refreschar), benlèu pendent la prima. Puèi afirmarà qu’es plen d’amor e que vòl far explicita la sieuna istòria: lo trobador es estat desseparat de la siá dauna, del sieu amor pr’amor d’autres que vòlon li far mal (lauzenjadors).

E cossí seguiguèsse un manual escrich sonque per poder escriure sus de femnas, Cercamòn ne parla ara amb d’elegància e de finesa (fresc’a color e bel esgar et es blancha sens brunezi; oc, e non es vernissada…).

Car la poesia de Cercamòn es tanben un amic que vòl conselhar totes los qu’arribaràn aprés. Aquò far amb l’amor es totjorn dangierós, mas lo trobador sap plan cossí o far e demorar coma mèstre entre mèstres: Amors es douza a l’intrar et amara al departir; qu’en un jorn vos fara plorar, et autre jogar e burdir”.

Çò qu’es segur es qu’aprés Guilhèm IXen i aguèt mai trobadors ironics e qu’aprés Marcabrun pus trobaires criticaires. Mas aprés Cercamòn los trobadors aprenguèron (o assajèron) d’enauçar l’amor cortés per las daunas d’un biais qu’èra pas estat vist ne ausit dempuèi fasiá mai de dètz sègles. Se podèron o pas o aténher es una resulta que sonque lo legeire pòt definir:

Messatges, vai, si deus ti guar,

e sapchas amb midonz furmir,

qu’eu non puesc lonjamen estar

de sai vius ni de lai guarir,

si josta mi despoliada

non la puesc baizar e tenir

dins cambra encortinada.

                                Cercamòn