LO TROBADOR GASCON MARCABRUN

Christian Andreu.- Afirmava Martí de Riquer, grand estudiós del sègle XXen dels trobadors, qu’òm podiá pas creire çò que la Vita desiá del celèbre trobaire gascon Marcabrun. Podiá èsser estat gascon, pr’amor que mai d’un cercaire (Pèire Bèc) confirmava que dins las siás poesias i aviá cèrts gasconismes. Aquò es tot. Podiá èsser estat gascon o lengadocian, peitevin o encara perigordenc o lemosin…

Marcabrun demorèt fòrça temps en defòra de la sieuna Occitània nadiua. Viatjèt al long d’annadas e annadas a travèrs de la peninsula iberica e visitèt las còrts dels sobeirans Alfonso Enriquez de Portugal, Raimond Berenguièr IVen de Barcelona e, sustot, d’Anfós VIIen de Castilha e Leon, a Toledo, ont demorèt plan, aumens fins a l’an 1143.

Aprés semblariá que lo rei castilhan lo volguèt pas pus en la sieuna còrt e se’n tornèt, ara, vèrs la Guiana. Ailà ditz la Vita que provoquèt la colèra d’un castelan (senhor d’un castèl) e qu’aquel ordonèt la sieuna mòrt coma puniment. Quora viatjava per tèrras occitanas acompanhèt pendent d’ans lo trobaire Cercamon e quora aquò fasiá recebèt lo nòm de juglar de Panperdut.

Un trobaire diferent

Marcabrun es considerat uèi per mai d’un cercaire coma un trobador plan singular. Utilizèt sovent la nauta moral per criticar de nòbles e daunas, senhors e cavalièrs: l’amor cortés èra pas assajar de convèncer una femna per se n’anar al lièch amb ela. Èra una valor plan pus nauta e desconeguda per la majoritat de la societat contemporanèa de Marcabrun.

Per ansin, e segon mai d’un cercaire, Marcabrun usèt la sieuna poesia per atacar la societat de la sieuna epòca (sègle XIIen); als òmes que permeton que las sieunas femnas sejan cantadas e sedusidas per d’autres òmes, als òmes que venon sonque d’aimants d’autras femnas que son pas la sieuna, a las daunas brica onestas (la majoritat, segon lo trobador) e als cavalièrs coards que vòlon pas far la guèrra. Es una societat decadenta segon Marcabrun que dublidèt fa temps la vertut e l’amor es confós amb sèxe e èsser valent amb s’amagar al castèl.

Homicidi e traïdor

simoniaic, encantador,

luxuriós e renovier,

que vivon d’entjos mestier,

e cill que fan faitilhamens,

e las faitilieras pudens

seran el fuec ardent engan.

Marcabrun parlèt jamai dins la sieuna poesia de cap autre trobador. Sonque Ebles de Ventadorn ne foguèt l’excepcion, e se o faguèt foguèt tanben per criticar las sieunas tròbas, luenhas de tota rason, segon lo poèta. La conclusion es que Marcabrun faguèt poesia, òc, mas pas de poesia de l’amor cortés. Pasmens, tanben es segur qu’una majoritat de cercaires son pas encara segurs del ton de la sieuna poesia. Poiriá èsser estat un òme plan ironic que desiá una causa e ne fasiá una autra. E mai d’un poesia de Marcabrun a cèrtas daunas fa pensar que, malgrat que lo missatge èra clar, se faguèt pas res (o realament o faguèt ?) e sonque, pr’amor que capitèt pas coma aimant. E Marcabrun (la sieuna poesia) daissa clar que cap femna se n’anèt jamai amb el.

D’un autre costat, Marcabrun foguèt plan conegut a l’epòca pr’amor que critiquèt totjorn la fauta d’ajuda militara de la noblesa occitana a l’ora d’ajudar mai als crestians pendent la reconquista iberica. E sonque aqueles senhors qu’o faguèron son considerats coma de vertadièrs nòbles e senhors, exemple per tot lo mond.

Uèi Marcabrun es classificat mai coma un trobador apertenent al nomenat trobar clus (çò es la poesia escura) qu’al movement general trobadoresc (pus clar). Totun, es malaisit tanben situar Marcabrun dins l’escòla del trobar clus pr’amor que jamai defensèt (cossí faguèron d’autres trobaires contemporanèus e posteriors apertenents a aquela escòla poetica trobadoresca) lo lengatge escur dins la poesia. Çò que se debana, encara uèi, es que, nou sègles aprés, la sieuna poesia pòt èsser legida d’un biais o autre e aquò encara entraïna de problèmas de compreneson als cercaires e legeires actuals.

Trobaire sens succès

Marcabrun tanben poiriá èsser considerat coma un trobaire que capitava pas a l’ora de seduire las femnas. Aumens aquò es çò qu’es demorat en la sieuna poesia. De cançons coma L’Autrier Jost’Una sebissa o A la Fontana del Vergier describon cossí es rebutat lo poèta e d’un biais fòrça clar:

Don, hom cochatz de folhatge

jur’e pliu e promet guatge;

si·m fariatz homenatge,

senhor, so dis la vilayna;

“mas ges per un pauc d’intratge

no vuelh mon despiuzelhatge

camjar per nom de putayna”.

Son de vèrses plan explicits ont la femna d’una vila (vilayna) vòl pas demorar acompanhada per Marcabrun, pr’amor que vòl pas pérdre la sieuna vertut (per un pauc d’intratge) e èsser puèi coneguda coma puta pr’amor d’una messorga masculina, qu’es çò que, generalament, los òmes dison a las femnas quand vòlon quicòm mai. Foguèt aquò real o foguèt sonque un biais (brica clar) de Marcabrun de demostrar quinas devián èsser las valors femeninas idealas en tot criticar çò que fasián la majoritat?

La critica generala de Marcabrun a las valors contemporanèas de la noblesa occitana (e tanben iberica) serián uèi brica aimadas. Marcabrun, amb la sieuna nauta moral, seriá considerat coma un masclista òrre. Cal comprene perqué destorbava tan la sieuna poesia, malgrat las valors cantadas: una causa son los ideals e una autra la realitat. E l’umanitat es demorada aital dempuèi las caunas preïstoricas.

Marcabrun foguèt plan aimat pendent d’annadas a Toledo, en la còrt d’Anfós VIIen de Castilha e Leon, e tanben en la còrt catalana del comte barcelonin Raimond Berenguièr IVen. Primièr aimat e aprés aimat pas pus e, fin finala, odiat. Per tot çò que cantava. La cançon Emperaire, per mi mezeis es una critica feròtja a la manca d’òmes braves e valents que vòlon pas ajudar los crestians en tèrras ibericas. E aquò li creèt fòrça enemics:

Ab la valor de Portegal

e del rei navar atretal,

ab sol que Barsalona is vir

vers Toledo l’emperial

segur poiren cridar “Reial”

e paiaga gen desconfir.

A l’epòca los almoravits son un dangièr creissent a la peninsula iberica. Per Marcabrun lo dangièr que poiriá quèir sus tot lo continent es segur e compren brica cossí es possible que i aja de cavalièrs que se’n van a Tèrra Santa quora l’enemic sarrasin es plan mai pròche dels crestians europèus e se pòt pas res far per los desfachar. Aital, la sieuna poesia es una critica generala (e tanben politica) a totes los estats e senhors feudals occitans e iberics que luchan pas amassa per sauvar los crestians (e pr’açò afirma que sens l’ajuda dels reis de Portugal e Navarra e del comte catalan lo rei que i a en Toledo pòt pas jamai guanhar los almoravits).

Benlèu i aguèt un moment al long de la vida de Marcabrun que la fatiga a l’ora de criticar a totes foguèt granda. Lo mond de la politica sonque creava de problèmas al trobaire e fòrça nòbles l’ataquèron dubèrtament en tot afirmar que sonque la glèisa aviá lo ròtle de criticar o acceptar çò que fasián  e que dengun mai (s’èra pas nòble) podiá aquò far. E plusors cercaires creson que foguèt convidat a daissar la còrt de Barcelona primièr e de Toledo aprés.

Mas Marcabrun assajèt alavetz de contunhar las sieunas cançons restacadas al còr femenin. Estornel, cueill ta voldada es una polida poesia ont lo trobador parla e envia un estornelh (aucèl brica restacat amb l’amor cortés) a una dauna, per li demanar cossí pòt èsser tot coma abans e perquè la dauna cambièt lo sieu vejaire per rapòrt a Marcabrun;

Estornel, cueilh ta volada:

deman ab la matinada,

iras m’en en un’encontrada,

on cugei ayer amia;

trobaras

e veiras

per que vas

comtar l’as;

e·ill diràs

en eis pas

per qu’es trasalhia.

Totun, lo biais de parlar de trobador gascon es luenh de la manièra (pus doça) qu’avián e auràn cèrts trobaires a l’ora de parlar amb una dauna. Marcabrun parla d’una dauna aimada qu’aima pas, benlèu fadada (encantada) e que fariá grand causa se permetèsse la companhiá del poèta sonque un còp. Segon lo trobador la dauna a pas cap de valor crestian e sembla mai una “volps cassada” (maridada). Un biais de parlar que, mai qu’ajudar lo trobaire, çò que provocariá, solide, es la colèra de la femna cantada.

Aquela cançon contunhèt amb una segonda part;

Di l’estornels: Part Lerida

a pros es tan descremida,

e anc no saup plus de gaudida,

plena de falsa cresenza.

Mil amic

s’en fan ric:

per l’abric

que us servic,

lo meric

del chairic

n’aurà sens faillensa.

Se l’amor cortés es assajar de conquistar lo còr d’una dauna en tot soslinhar las sieunas vertuts femeninas, Marcabrun foguèt un trobador plan diferent dels autres. Segon lo poèta, la femna es “plena de falsa cresenza” e puèi critica la sieuna moralitat quand ditz “mil amic s’en fan ric” (un biais de dire que la dauna foguèt visitada per mil amics). La dauna, segon Marcabrun, a pas de valors, pr’amor que recep a fòrça òmes (segon el) mas pas al trobador. Es una cançon per se venjar d’una dauna coneguda o es un biais de dire cossí devon agir las daunas de l’epòca?

Cossí que siá, lo lengatge usat per Marcabrun foguèt plan vulgar e popular, luenh de la categoria d’autres trobadors. E la tematica causida tanben. Se poiriá arribar a dire qu’es brica estonant descobrir que, pendent la fin de la sieuna vida, e benlèu ja celèbre e conegut per totes, sonque per criticar, provoquèsse al castelan d’un castèl e aquò entraïnèsse la siena mòrt. Alerta. Volèm pas dire qu’el o provoquèsse, sonque qu’es brica estonant o saber: es un darrièr acte coerent dins la coeréncia que menèt lo trobador gascon Marcabrun al long de tota la sieuna vida. Mas quand mai estudièm Marcabrun mens segurs sèm sus la sieuna coeréncia morala e quin tipe de vida menèt, que tanben poiriá èsser estada contraria a tot çò que daissèt escrich. E aquò tanben es una ipotèsi que cal mai dublidar amb Marcabrun.