DE TROBAIRITZ OCCITANAS

Christian Andreu.- Bèla jornada foguèt la de divendres passat amb la jornada d’estudi “Poesia de Hemnas en Tèrra d’Òc (L’Atge Mejan)” a l’Universitat de Bordèu-Montanha. La jornada, que tanben foguèt numerica, car totes poguèron veire las leçons, foguèt consacrada pel matin a 3 conferéncias que pertocavan las trobairitz e Alienòr d’Aquitània. De remembrar que la jornada foguèt organitzada per las ensenhairas Katy Bernard e Marie-Anne Châteaureynaud d’aquela universitat en partenariat amb l’associan Bord d’Òc.

La primièra conferéncia comencèt amb Gilda Caiti-Russo, que parlèt del ròtle clau de las femnas a l’edat medievala, mas tanben dins lo movement trobadoresc. Segon aquela cercaira, la situacion femenina dins la literatura a pas brica cambiat dempuèi l’epòca medievala. “A l’epòca medievala sonque n’es demorat un 4% d’autoras femeninas. Los òmes son 96%. Uèi lo jorn, al sègle XXIn, çò diguèt Caiti-Russo, encara contunha la lucha per l’egalitat, pr’amor qu’avèm encara un 4% d’escrivanas femnas e 95% d’escrivans òmes”.

Per Caiti-Russo, lo trobador medieval sonque èra se i aviá una femna. Bernard de Ventadorn ja diguèt que “vesiá la sieuna pròpria imatge als uèlhs de la femna aimada”. Car lo luòc de la femna dins lo movement trobadoresc foguèt brica inferior al de l’òme. I aguèron un sens fins de trobairitz, mas lo problèma es que las sieunas poesies demorèron pas fins a uèi”.

“La dauna dels trobadors, çò apondèt Caiti-Russo, es una figura clau. Lo sieu ròtle es tant important coma lo de Maria o Eva dins la Glèsia. Es un ròtle clau, idealizat, mas real. Al roman Flamenca tanben es confirmat”.

D’un autre costat, segon Jacques-Roubaud, “las trobairitz occitanas son estadas consideradas coma un fenomen anecdotic, marginal e encara escandalós pendent fòrça temps. Se pensava que la majoritat dels trobadors èran òmes, mas foguèt pas aital e lo ròtle de las trobairitz foguèt clau”.

Uèi, segon Caiti-Russo, tanben es estat confirmat que i aguèron tanplan de joglars mas tanben de joglairitz. Lo trobador Gaucèlm Faidit ja ne parlava. E i aguèt una longa lista de trobairitz: Almucs de Castelnou, Azalaïs d’Altier, Azalaïs de Portiranhas, Bieris de Romans, Na Castelosa….

Una pròva que demòstra l’existéncia de fòrça trobairitz a l’edat medievala. Lo grand Robèrt Lafònt ja confirmèt l’existéncia d’aquel movement, uèi encara negat per qualcunes estudioses. “Lo problèma, çò diguèt Caiti-Russo, es que lors tèxtes an pas sobreviscut. Sonque an daissat de traças e pro. Mas son de traças pro importantas per soslinhar que foguèt un movement social istoric important”.

Lo ròtle d’Alienòr d’Aquitània

Las autras doas conferéncias parlèron de la figura d’Alienòr d’Aquitània e lo grand ròtle qu’aguèt aquela femna dins la literatura de l’epòca coma dauna aristocratica idealizada. Segon Katy Bernard, ja ne parlan tèxtes de Felip de Thaon en 1154, Brut de Wace en 1160, Benoit de Saint-Maure en 1165 o encara lo Roman de Tròia.

“Es la dauna dels trobadors, dauna e mecènas, çò diguèt Katy Bernard. Wace ne parla coma una figura desseparada dels autres, car sonque n’i a una coma ela. Es un tèxt plan modèrn, que parla d’un brave rei Enric que contraròtla los autres guerrièrs mas d’una dauna generosa e bèla com n’i pas cap d’autra”.

D’autres autors, coma Bernard de Ventadorn, lo celèbre trobador lemosin, volguèron onorar tanben la sieuna figura. Ne parlèt coma la reina dels normands. Divèrses cercaires diguèron que l’aimava mas sembla plan mai que’es un tèxt politic car Ventadorn foguèt lo sieu vassal feudal e doncas escriguèt aquela poesia sonque per l’onorar. Res mai.

Aquela es la resulta dels darrièrs ans de trabalh dels cercaires que, coma Katy Bernard, encara estudian la poesia e prosa medievala per veire cossí ne parlèron los sieus contemporanèus. “E lo portrach d’Alienòr d’Aquitània confirma que foguèt una figura de primièr òrdre, çò apondèt Bernard”.

E una legenda negra

L’autre costat d’aquela figura femenina foguèt soslinhada per Melissa Gonzalez, de l’EHESS, que confirmèt que, ja pendent la vida d’Alienòr d’Aquitània se comencèt a bastir una legenda negra al sieu torn e qu’encara es presenta uèi lo jorn.

“Es una legenda negra que parla d’un caractèr fòrt. Aquò foguèt brica aimat a l’epòca, car qui o contrarotlava tot èra totjorn l’òme, çò diguèt Gonzalez. Es criticada coma una femna adultera, que faguèt d’incèst, que foguèt una marrida maire e que vendèt Occitània als angleses”.

Totun, urosament, uèi lo jorn, i a de mens en mens cercaires que creson aquela legenda. Malgrat qu’es una figura plan estudiada (e benlèu pr’açò) i a de mai en mai un vejaire pus neutre, pus positiu, pus just, sus Alienòr d’Aquitània.

D’autors masculins encara ne parlan uèi coma una figura negativa. Lo vejaire femenin es pus realista, pus positiu. “Ne parlan de libres, d’assags, de BD, e totes soslinhan qu’aguèt un caractèr plan fòrt, çò diguèt Gonzalez. A l’espectacle de la batalha de Chatilhon encara es considerada coma la responsabla de la guèrra de cent ans”.

Mas, segon Gonzalez, lo vejaire comença a cambiar. E aquela legenda negra, creada per la desprestigiar, es de mens en mens considerada. L’importáncia de la sieuna figura demòra demostrada en un sens fins de filmes e vidèo-jòcs actuals. “Mas lo trabalh e la recerca academica dels darrièrs tempses an entraïnat un cambiament d’imatge vèrs una imatge pus justa, pus reala de çò que foguèt Alienòr d’Aquitània, çò afirmèt Gonzalez”.

La jornada contunhèt al ser amb un talhèr animat per Marie Sarraute–Armentia al torn de la figura politica e literària d’Alienòr e puèi un talhèr animat per Marie-Anne Châteaureynaud sus “las trobairitz en classa”. Fin finala, i aguèt un concèrt de Marilis Orionaa en trio amb Olivièr Kleber-Lavigne a la guitarra e Nicolas Martin-Segarra a las percussions. Una tras qu’interessanta e polida jornada per conéisser melhor lo mond, sovent doblidat, de las trobairitz medievalas occitanas. E amb l’ajuda de las darrièras tecnologias, çò qu’entraïnèt de classas magistralas per totes. Felicitacions!