DE RUNAS PLAN MODÈRNAS
CAM.-Se fins ara òm aviá considerat que l’usatge de runas en los païses de cultura vikinga èra pas res que poguèsse èsser restacat amb d’autres alfabets coma lo latin, de nòvas pròvas istoricas poirián far cambiar, e plan, aquela vision, car semblariá que l’alfabet runic foguèt tan desvolopat e evolucionat coma lo meteis alfabet latin.
Es la resulta d’una tèsi doctorala del cercaire Johan Bollaert, qu’arriba après estudiar de tèxtes runics pertot Norvègia e que nèga que l’alfabet amb de runas foguèsse mai primitiu que d’autres. Pas vertat doncas que las runas foguèssen sonque la representacion escricha de formas oralas e pro.
L’alfabet amb de runas comencèt a èsser usat dempuèi lo sègle IInd en desparièras regions norvegianas.. Lo tèxt mai ancian escrich amb de runas es d’aquel sègle e visquèt dempuèi lo sègle XIIn amb l’alfabet crestiaa fins a gaireben la fin de l’edat medievala.
Dempuèi lo sègle XVn, totun, l’alfabet latin foguèt de mai en mai utilizat en Norvègia e l’alfabet amb de runas comencèt un grèu declin fins a la sieuna fin al sègle XVIn de manièra generala. Foguèt un tipe d’alfabet amb 24 caractèrs qu’evolucionèt e plan segon la region pertot Euròpa del Nòrd. Encara al sègle XIXn foguèt usat en cèrtas regions isoladas de Norvègia, abans de la siá extincion finala.
Un forma orala escricha ?
Fins ara los cercaires afirmavan que l’alfabet amb de runas èra sonque la representacion de l’oralitat e pro. Pas dengun gausava afirmar qu’èra un tipe d’alfabet que podiá èsser restacat a d’autres coma lo latin, per exemple. Mas Johan Bollaert realizèt una analisi epigrafica d’un sens fin de representacions runicas medievalas, de tot Norvègia e questionèt aquel vejaire. Pr’amor que Bollaert restaquèt l’alfabet runic amb d’autres e ara afirma que l’alfabet runic es la representacion orala mas tanben escricha d’una lenga.
Pasmens, uèi, per trapar de runas cal visitar de tombèls, qu’es lo solet luòc ont las trapar. L’alfabet latin comencèt a èsser usat sus de pergamins en una epòca ja plan anciana. « Pensi que la lenga latina foguèt pas pus desvolopada o avançada que la lenga runica. Las gravaturas e los pergamins an de foncions desparièras. Un manuscrich es sovent escrich per poder èsser legit totjorn tanben quora òm es pas amb el. Un tombèl, per contra, es escrich sonque per èsser comprés de manièra locala ».
Per ansin, e segon Bollaert, de l’Universitat d’Oslo, lo contèxt descriu pas çò qu’es complèx. « A mai d’aquò, çò diguèt, las gravaturas runicas son totjorn prèp de glèisas mas en de luòcs ont podián pas èsser agachadas. Sonque podián èsser descobèrtas quora èran legidas. E la fauta d’un dessenh pus complèx confirmariá que foguèt un alfabet plan mai evolucionat que non èra pensat ».
