LO GÒT

CAM.- La lenga gòta o gotica medievala foguèt una lenga parlada pels gòts pendent sègles. La fònt basica usada per la comprene foguèt lo Codex Argenteus, una còpia del sègle VI d’una revirda de la Bíblia del segle IV. Pr’aquò es la sola lenga germanica primitiva qu’a de tèxtes escriches. D’autras lengas germanicas medievalas plan anticas coma lo borgondi e lo vandal sonque ne coneissèm la siá existéncia pr’amor de cèrts nòms qu’an demorat en de lengas posterioras coma lo portugués, lo castelhan, lo catalan, l’occitan o lo francés.

Lo gòt aguèt pas descendents. Los documents pus ancians escriches en gòt son del sègle IV. Ja a mejans d’aquel sègle èra una lenga en declin. Una causa ne seriá la desfacha patida pels gòts davant los francs o la fin dels gòts en la peninsula italiana. Aital, l’isolament ispanic dels gòts entraïnèt la sieuna supervivéncia mai encara, mas daissèt d’èsser lenga liturgica lèu (589).

Per ansin, lo gòt, mai enlà de la sieuna supervivéncia a Septimània gòta (conquistada jamai pels francs e sonque pels aràbis e berbèrs après l’an 711) auriá suberviscut a la peninsula iberica almens fins al sègle VIII. Aquò es çò que pensan fòrça expèrts, malgrat que encara i de paraulas gòtas en d’escriches posteriors.

Lo gòt de  l’est

Tanben i aguèt pendent la fin de l’epòca antica e lo començament de l’epòca medievala una lenga gòta a l’èst europèu coneguda coma gòt crimean. Subervisquèt a l’airal del Danubi e encara en de regions montanhosas crimeanas isoladas fins a gaireben lo sègle XVIII .

Pasmens, plusors cercaires afirman qu’aquela lenga foguèt pas cap descendent del gòt occidental (mas que poiriá èsser una autra lenga germanica semblabla).

Uèi sonque ne son demorats qualcunes escriches en lenga gòta. Pas pro per assajar de tornar a bastir cossí foguèt aquela lenga.  E fòrça d’aquelas sòrças literàrias son de reviradas al grèc, lenga primièra dels crestians.

La majoritat de tèxtes actuals gòts son de codex del sègle VI, una còpia de la Bíblia de l’arquevesque arrian Ulfilas (311-382), dirigent dels gòts crestians de Moesia (uèi Sèrbia, Bulgaria e Romania). Foguèt Ulfila qui demanèt una revirada de la Bíblia grèga amb gaireben tres quatrenas parts del Nòu Testament e qualcunes tròces del Vielh Testament.

Demest aquelas fònts i a lo Codex Argenteus (uèi a Uppsala). Es una òbra qu’arribèt fins al sud europèu a travèrs dels ostrogòts, qu’avián una origina escandianava. La majoritat son de cançons e i a fòrça paraulas grègas de l’original. La sintaxi es totalament grèga.

D’un autre costat, lo Codex Ambrosianus (uèi a la vila de Milan) e lo Codex Taurinensis (Turin). A mai de la revirada liturgica del libre sagrat tanben i a cèrts comentaris coneguts amb lo nòm d’Skeireins.

D’autres codex escriches en gòt son lo Codex Gissensis (Gießen), trapat a Egipte en 1907, lo Codex Carolinus (Wolfenbüttel), lo Codex Vaticanus Latinus 5750 (Vatican) e la Gothica Bononiensia, descobèrt sonque en 2009. Tanben son tèxtes gòts lo Fragmenta Pannonica, divèrses documents e tanben qualcun alfabet a mai d’un calendari (aqueste i a mai d’un cercaire que cre qu’es pas estat escrich en gòt).

La revirada biblica al gòt passèt als balcans ont demorava una populacion plan pròcha als grècs. La Bíblia gòta foguèt usada pels gòts en Occitània fins al sègle VI e tanben en l’Ibèria gòta fins a l’an 700. Benlèu tanben en Itàlia, Balcans  e Ucraïna. De remembrar que los gòts foguèron considerats pels catolics coma d’erètges, pr’amor que foguèron arrians e doncas la majoritat de tèxtes medievals escriches en gòt foguèron destruches per la Glèisa catolica.

Tanben i a de sòrças medievalas segondarias gòtas fins a l’an 800. Lo libre De incrementis ecclesiae Christianae (escrich demest 840–842), per lo monge franc Estrabon parla de cèrta nacion situada a Dobruja que parla una lenga germanica, una lenga usada per revirar la Bíblia e usada en la sieuna liturgia encara al sègle IX.

Pasmens, uèi, fòrça cercaires creson que los escrivans medievals, quora parlavan dels gòts, volián dire totes los germanics de l’est europèu. Mas fòrça d’aquelas nacions usèron pas jamai lo gòt (coma los varingians). Qualcunas fònts encara parlan dels gòts coma se foguèssen eslaus.

Uèi doncas, la lingüistica pòt pas dire gaire sus la lenga dels gòts. Sonque que foguèron una nacion germanica originària d’Escandinàvia e que revirèron la Bíblia pr’amor d’Ulfilas. Es cèrt que i a tanben cèrtas runas gòtas, pas gaire, pr’amor que foguèron lèu cambiadas per l’alfabet gòt tanben pel meteisses gòts.

Se pensa qu’aquel alfabet foguèt creat pel meteis Ulfilas. Mai d’un cercaire afirmèt qu’es un alfabet derivat del grèc. D’autres que de l’alfabet latin. Uèi i a un procés estandarizat per revirar l’alfabet gòt a l’alfabet latin. La letra I ven ei  per exemple. Totun, prononciar lo gòt es encara un afar malaisit, car i a dos sistèmas vocalics actuals per poder o far, un nomenat sistèma crus e l’autre nomenat normal. Lo sistèma crus soslinha los accents e lo sistèma normal es sonque usat pels cercaires.