LA LENGA DELS PICTES

CAM.- Lo picte foguèt la lenga parlada per de tribús pictas del nòrd e l’èst d’Escòcia pendent l’edat antica e lo començament de l’edat medievala. Malgrat que demorèron pas d’escriches dirèctes d’aquela lenga, un pichonèl nombre de nòms geografics e personals ne son demorats en qualcunes monuments e d’autras sòrças de l’airal ont i aguèt de reialmes pictes.

Tot aquò fa pensar que lo picte foguèt una lenga insulara cèlta restacada amb d’autras lengas britanicas parlada abans de l’arribada dels anglo-saxons a Escòcia, Anglatèrra e Galas. Encara mai, los expèrts, uèi, sospechan que foguèt una lenga pas indoeuropèa que visquèt al costat d’autras lengas indoeuropèas.

Lo prètzfach es que la lenga picta foguèt cambiada per gaelic ja pendent l’epòca picta. Pendent l’epòca del rei Domnall mac Causantín (889–900), d’estrangièrs comencèron a nomenar aquel reialme coma Alba e lo nòm de reialme dels pictes comencèt a èsser dublidat. Totun, aquel procés foguèt gradual e passèt pas d’un jorn a l’autre.

Per ansin, lo procés de conquista sociala de la lenga gaelica escocesa, començat qualcunas generacions abans, ja èra plan fòrt pendent l’epòca del rei Domnall e los sieus descendents. E, poiriá èsser que, pendent lo sègle XI totes los abitants d’Alba ja foguèssen parlaires de gaelic o de la lenga d’scots. Foguèt alara quora l’identitat picta finiguèt per totjorn.

Encara al sègle VIII

I a d’evidéncias seguras lingüisticas que la lenga picta encara èra parlada quora Beda escriguèt l’Istòria Eclesiastica de la gent d’Anglatèrra (Historia ecclesiastica gentis Anglorum). Ja alavetz la lenga picta es desseparada de la lenga parlada pels bretons –de Bretanha), los irlandeses e tanben los angleses. Beda confirmèt que Sant Columba, quora voliá evangelizar los pictes, aviá de besonh un revirador se voliá èsser comprés demest los pictes (pr’amor que parlava en gaelic o en latin ?).

I a divèrsas teorias sus la sieuna existéncia : per d’unes foguèt una lenga cèlta que balhèt pas al galés, lo cornic, lo cumbrian e lo breton. Per d’autres foguèt una lenga cèlta restacada amb de, lengas goidelicas britanicas. Per d’autres encara foguèt una lenga de l’epòca del bronze e pas indoeuropèa.

Tanben es sospechat que lo picte daissèt cèrta influéncia a la lenga posteriora dels escoceses, lo gaelic escocés. Auriá daissat de rèstas en la sintaxi d’aquesta lenga, mai semblabla a d’autras lengas cèltas anglesas e pas a la meteissa lenga irlandesa.

Totun, tanben se pensa que ja i aviá tanben una lenga cèlta a l’airal pendent l’epòca que lo picte foguèt encara parlat. George Buchanan classifiquèt la lenga picta coma ancessora d’autras lengas cèltas insularas meridionalas, coma la lenga parlada pels abitants de Gàllia. Per George Chalmers, foguèt la lenga cèlta insulara originala.

Un mistèri lingüistic

Pasmens, encara uèi los cercaires son pas totes d’acòrd sus se lo picte foguèt  restacat a una o autra familha lingüistica de l’epòca romana. Lo nòm Vepogeni, de l’an 230 confirmariá que lo picte foguèt parlat tanben pels caledonians.

Segon Whitley Stokes, la lenga picta foguèt plan restacada amb lo galés. Segon d’autres, dont William Watson, lo picte foguèt la lenga bretona meridionala espandida vèrs lo nòrd e que lo gaelic arribèt dempuèi d’Irlanda après. Qualcunes expèrts, totun, afirman que, se lo picte foguèsse estada una lenga cèlta seriá plan semblanta al galés o lo gaelic escocés. E aquò se debana pas.

D’efièch, los pictes patiguèron, segon divèrses expèrts, una granda pression politica, sociala e lingüistica dempuei l’epòca de Dál Riata, çò es dempuèi lo sègle VIII. Als sègles posteriors ja demoravan parlaires de gaelic e quora arribèt lo reialme de Dál Riatan ja parlavan totes gaelic.

Pr’açò Forsyth sosten que i aguèt un periòde de bilingüisme pendent divèrsas generacions entre una lenga e l’autra. Las diferéncias amb l’irlandés fan pensar als expèrts que foguèt una lenga britanica originala. Los pictes e d’autras comunautats, coma los parlaires de Dalriadan avián de problèmas de compreneson pas pichons.

En 1892 John Rhys confirmèt que la lenga picta foguèt una lenga non-indoeuropèa. Aquò se basèt en cèrtas escrituras pictas que podián pas èsser compresas per dengun. Per Heinrich Zimmer, los pictes tanben aguèron d’autras costumas (coma lo tatoatge corporal o aver la familha matrilineala) foguèron de costumas d’abans de l’arribada dels indeuropèus.

Segon Kenneth Jackson (1955) lo picte foguèt una lenga cèlta mas amb un substrat pas cèlta que visquèt al costat d’una autra lenga usada per escriure. Segon aquò un grop aristocratic del sud britanic auriá marchat fins al territòri picte e auriá contrarotlat la majoritat de parlaires originals.

Uèi, l’arqueologia e la tecnologia de l’Edat de Fèrre an ajudat pas gaire a situar plan aquela lenga. Abans se pensava que los pictes aurián arribat a Escòcia dempuèi Escitia (Asia centrala). Segon Buchanan, cal cercar mai dins lo grop dels Cotini, parlaires de gallés que ne poirián èsser l’origina. E èran d’Eslovaquia.

Uèi i a mai de 40 escrituras conegudas amb lo nòm d’escrituras d’Ogham. Qualcunas an de formas britanicas. Encara en l’an 2015 Guto Rhys afirmava qu’òm coneis pas encara l’ortografia nimai lo contèxt lingüistic dels pictes. E, doncas, cal èsser plan prudent.

Una d’aquelas escrituras, d’Orkney  a de ligams amb lo galés. Una autra de las illas Shetland, am de ligams amb d’autras lengas britanicas. De nòms coma Aberdeen, Cupar, Keith, Kirkcaldy o Perth, en Escòcia, an una origina picta.  De paraulas galesas coma bryn (puèg), caer (fòrt), coed (forèst) o dol (prat) dont d’autras an, segon los cercaires, una origina totala picta.

Per Guto Rhys los pictes resistiguèron lo latin dempuèi lo sègle VI. Mas tanben aprenguèron fòrça paraulas d’autras lengas, mai que mai, gaelicas. Cossí que siá, la comunautat lingüistica actuala es pas encara d’acòrdi sus l’origina e espandiment (e escantiment) de la lenga picta.

Segon plusors cercaires, la fauta de tèxtes escriches fa plan malaisit ne trapar l’origina per assajar puèi de la comprene. E aquò sonque pòt arribar, encara uèi, de la mand de l’arqueologia. Per ansin, lo picte, demòra una misteriosa parlada demest los sègles III abans lo Crist e lo sègle X de l’epòca actuala. Qui la parlèt e la sieuna origina geografica, e perqué daissèt de la parlar, demòra encara un dels màgers mistèris de la lingüistica europèa modèrna.