L’ANCIAN NORDIC

Christian Andreu.- L’ancian nordic, que foguèt la lenga parlada per totas las comunautats vikingas del mond, foguèron un ensems de dialèctes germanics parlats al nòrd europèu abans de la sieuna divergéncia coma lengas escandinavas despariéras. Aquela lenga vikinga foguèt parlada per totes los abitants de la peninsula d’Escandinàvia. Que demorèron ailà e que menèron amb lors viatges fins a Russia mas tanben per tota Euròpa e inclutz America. Lingüisticament la sieuna edat se situa entre los sègles VIII e XV.

L’ancian nordic aguèt un ancessor, lo nordic primitiu, qu’aviá ja sègles d’existéncia (almens dempuèi lo sègle II). La lenga parlada pels vikings, pasmens, e malgrat que ja en aquela epòca aviá començat un procés de divergéncia seriós, entraïnèt pas de lengas diferentas almens fins al sègle XV. Totun, e malgrat que dempuèi alara e fins a uèi lo jorn son desparièras lengas, cal remembrar que totes los escandinaus pòdon se comprene plan entre eles uèi lo jorn e que considèran que las sieunas lengas confirman lo passat comun de la meteissa familha de parlaires.

L’ancian nordic poiriá èsser desseparat en tres dialèctes ; la lenga parlada a l’oèst, la lenga parlada a l’èst e lo vielh gòt (gutnish). Malgrat aquò, i aviá pas cap de frontièra lingüistica permanenta entre las doas comunautats,  car cèrtas caracteristicas del nordic oriental tanben podián èsser trapadas al nordic pus occidental. Lo nordic oriental, totun, foguèt parlat en çò qu’uèi es Danemarc e Suècia. Lo vielh gòt sonque foguèt parlat a l’illa de Gotaland, del còp que lo nordic occidental foguèt parlat, mai que mai en Norvègia.

Lo libre medieval l’Auca Grisa confirma que los norvegians, los suedeses, los islandeses e los daneses parlavan, encara al sègle XII la meteissa lenga. Lo nordic occidental èra format per los parlaires de Groenlàndia, illas Feròe, Irlanda, illa de Man, lo nòrd-oèst anglés, Escòcia e Normandia, a mai de las colonias americanas. Lo nordic antic oriental a Danemarc, Suècia, Kiev, èst anglés e tanben en Normandia. Lo vielh gòt sonque a l’illa de Gotaland e divèrsas colonias vikingas de l’èst rus.

La lenga europèa pus espandida

Al sègle XI lo vielh nordic èra la lenga europèa pus espandida geograficament de totas las del continent. Arribava dempuèi las colonias de Vinland, en America, e fins al flume Volga, en Russia. A Kiev foguèt plan parlada mas tanben a Novgorod, e segon los cercaires i demorèt fins al sègle XIII. Lo suedés actual parlat a Finlàndia, pasmens, i arrivariá pas abans del sègle XIII.

Uèi se considèra que son lengas descendentas del vielh nordic l’islandés, lo faroés, la lenga escantida de las illas Orkney e Shetland, e lo norvegian a l’oèst,  e lo danés e lo suedés a l’oèst car l’anciana lenga gòta s’escantiguèt aperaquí lo sègle XVI.

L’islandés e lo faroés son las lengas mens cambiadas a nivèl gramatical, malgrat que la sieuna fonetica cambièt plan, e uèi es plan desparièra de la lenga parlada pels vikings medievals. D’efièch los islandeses modèrns pòdon plan legir e comprene los tèxtes escriches en vielh nordic. D’autras lengas europèas medievalas que patiguèron una granda influéncia del vielh nordic foguèron l’anglés mièg e l’Scots, a mai del francés.

De suedeses, norvegians e daneses pòdon uèi lo jorn se comprene plan se parlan pauc a cha pauc. De lengas europèas orientalas coma lo finlandés, e l’estonian tanben, foguèron plan influïdas pel vielh nordic. La paraula Russia e rus vòl dire la tribú russa de Suècia.

La literatura medievala del vielh nordic arribèt fins a l’an 1350. La majoritat son de sagas o cançons islandesas. La saga norvegiana Orkneyinga (sègle IX) parla de l’istòria de las illas Orkney al long de 300 ans. Las sagas foguèron ensems de prosa. Las pus famosas son Íslendingasögur  e parlan de la colonizacion d’Islàndia.

Las sagas foguèron, doncas, lo genre pus usat per escriure en vielh nordic. Avián de caracteristicas semblablas a la poesia e sovent an de poèmas dins. Saga en norvegian vòl dire « çò qu’es dich ».  Tanben foguèron escrichas sagas de ficcion. Uèi son desseparadas en de sagas reialas e islandesas.

Segon l’istorian Jón Viðar Sigurðsson, “son de fònts qu’ajudan plan a descriure çò que passèt. Caliá dire la vertat, pr’amor que los que las escoltavan se èran pas vertadièras o aurián descobèrt ». pas totas o èran, coma la saga Vǫlsunga o la saga Heiðreks, ensems d’istòrias fantasticas que ja èran reconegudas coma aital en aquela epòca.

En mai d’aquò, i a las sagas de cavalièrs, reviradas de sagas latinas e de cançons de gèsta continentalas. Foguèron escrichas tre los sègles XIII e XV. Las sagas de Jarlmanns e de Hermanns ne serián un bèl exèmple. Al sieu costat tanben son demoradas las sagas de vidas de sants, plan popularas al sègle XIII. Las sagas sonque son estadas reconegudas coma vertadièras dempuèi la fin del sègle XIX e qualcunas d’elas, coma las que parlan dels viatges a America pas fins lo començament del sègle XX.

De totas las sagas, sonque una minoritat foguèron escrichas en Norvègia e Suècia. La majoritat son islandesas. Segon los cercaires aquò foguèt aital pr’amor que n’i aviá plan que sabián escriure e legir del còp que d’autres vikings pas.

Gunnar Karlsson e Jesse Byock, pasmens, confirman que las sagas vikingas islandesas avián coma causa principala confirmar la lei e l’identitat del luòc, car Islàndia èra una nòva nacion europèa. Norvègia, Suècia e Danemarc èran de vielhas nacions e o aguèron pas de besonh.

Per çò que tòca a l’alfabet usat en d’escrituras epas de libres, lo vielh nordic foguèt escrich en de runas almens dempuèi lo sègle VIII e contunhèt aital fins al sègle XV. En qualcunas regions demorèt fins al sègle XIX aital. Pasmens, dempuèi lo sègle XI, la majoritat dels tèxtes ja èran escriches en tot usar l’alfabet latin.

Per tot aquò, uèi la majoritat dels estudis sus de tèxts e literatura o escrituras escrichas en vielh nordic medieval an pas cap de problèma de compreneson mas sus l’an sus la fonetica que, uèi despareguda, poiriá balhar una idèa pus drecha dels sòns utilizats en la lenga vikinga, e qu’uèi son pas pus usats nimai reconeguts demest las desparièras lengas escandinavas actualas. E contunha d’èsser doncas una lenga fonetica plan complèxa e qu’a de besonh plan mai d’estudis prigonds se òm vòl encara poder tornar a la bastir un jorn.