LO BAS ALEMAND

Christian Andreu.- Lo bas alemand, tanben conegut amb los nòms de Nedderdüüstch o Nedersaksich foguèt una lenga plan celèbra a l’edat medievala per son pròpri nòm sassesch, e foguèt (e es encara) una lenga parlada per totes los abitants de las tèrras bassas geograficas alemandas del Sacre Empèri Roman Germanic e qu’encara uèi es parlat per mai de 5 milions d’alemands.

D’efièch, lo bas alemand es lo nòm d’un grop lingüistic que va dempuèi Olanda e s’espandís al long de tot lo nòrd alemand. La sieuna principala caracteristica, per rapòrt al naut alemand, pr’amor que patiguèt pas cap cambiament consonantic (coma òc que lo patiguèt lo naut alemand). Uèi lo jorn lo bas alemand es pas parièr a l’olandés, qu’es considerat una lenga desparièra dempuèi fa sègles. Mas l’olandés òc, es un dialècte del bas alemand, parlat dempuèi Olanda e fins a Ijsselmeer.

Lo bas alemand e lo naut alemand an ambedós lo nòm d’alemand sonque pr’amor que foguèron parlats dins çò qu’uèi es Alemanha mas lo bas alemand jamai foguèt un dialècte del naut alemand. Nimai un dialècte del saxon. Mas lo saxon òc que foguèt una forma dialectala del bas alemand.

L’importància de la sieuna espandida medievala pòt èsser contrastada pel fach qu’uèi es lenga cooficiala en 8 estats federats alemands e seriá conegut per mai de 10 milions d’abitants de la region nòrd alemanda e s’espandís dempuèi la frontièra amb Olanda e fins a Brandenburg.

E, malgrat qu’a l’edat mejana i aguèt pas de grops de parlaires en defòra d’aqueste airal europèu, uèi lo jorn tanben es parlat en d’airals d’Olanda, e l’oèst nòrd-american, America meridionala e tanplan en Russia e Asia centrala. Abans de la Guèrra Mondiala atanben foguèt plan parlat en Polonha e en de zònas situadas encara plan mai a l’èst.

Tota lenga a dialèctes, es los dialèctes del bas alemand son lo bas saxon, lo westfalés e l’ostfalés. Tanben lo frison oriental e lo bas alemand oriental alemand. De soslinhar que las diferéncias dialectalas son gigantassas malgrat aperténer a una meteissa lenga.

L’ancessor saxon

Lo bas alemand es lo descendent del saxon. Après l’arribada del cristianisme e la conquista dels saxons per Carlesmanhe, arribèt lo comèrci marin. La celèbra Liga Anseatica s’espandiguèt per tota la mar Baltica e encara per la còsta de norvègia, anglesa e olandesa, belga e russa. Aquò tanben entraïnèt un espandiment del bas alemand per totas aquelas regions nòrd-euopèas e foguèt lo màger biais d’espandida de la lenga alemanda en de territòris plan luenhs coma Escandinàvia  o encara Olanda e Flandra.

Per ansin, e al long de tota l’edat medievala (mai que mai encara pendent la sieuna fin ) lo bas alemand foguèt usat coma una lenga franca internacionala pertot lo nòrd del continent europèu. La sieuna influéncia sus d’autras lengas, coma las lengas escandinavas foguèt plan nauta e la sieuna preséncia e usatge provoquèron de cambiaments prigonds en aquelas lengas. En mai d’aquò tanben es estat confirmat que tanben entraïnèt de grandas influéncias lingüisticas encara sus d’autras lengas, coma lo caichubin, l’estonian e de biais general en totas las lengas balticas.

Encara uèi, e coma se passèt pendent l’edat medievala, lo bas alemand a pas un sol biais d’èsser escrich. Es lenga protegida dins l’UE mas uèi patís un grèu declin pr’amor de l’espandiment actual (dempuèi lo sègle XIX) del naut alemand. Uèi es gaire parlat en de grandas vilas e en de regions coma Westfalia o Ostfalia ont sonque es parlat ja per aperaquí un 8% de la populacion.

L’istòria del bas alemand semblariá èsser l’istòria de l’abandonament de la lenga per los sieus parlaires almens dempuèi la fin de l’edat medievala, (pas abans). Dempuèi lo sègle XVI comencèt a èsser abandonada la lenga coma lenga religiosa, culturala o encara administrativa. E se coneis pas lo perqué. Cèrts autors dison que la descobèrta d’America provoquèt una grèva crisi economica pertot lo nòrd continental car i aviá una rota comerçiala nòrd-sud que venguèt èst-oèst. E Napoleon enebiguèt la lenga en 1809. Çò de meteis faguèron los nazis.

Lo grop francian d’aquela lenga inclutz l’olandés occidental, lo flamand, lo limburgués e tanben l’afrikaans african a mai de cèrtas lengas actualas de Cariba, America e Indonesia. Lo grop oriental inclutz, mai que mai, de dialèctes del vielh saxon. De remembrar que los saxons qu’envasiguèron las illas britanicas al sègle V parlavan pas de saxon mas una lenga frisona pròcha.

Çò qu’es estat confirmat fins ara es que lo nau alemand cambièt lo sistèma consonantic e qu’aquò se debanèt pas en lo bas alemand. Los divèrses dialèctes d’aquesta lenga, tanben l’olandés o lo flamenc demorèron com l’ancian alemand. Pr’açò lo bas alemand es mai semblable a l’anglés o encara lo frison. D’efièch es estat ditz mai d’un còp que lo bas alemand a l’ancian saxon coma ancessor dirècte. Uèi encara es parlat per aperaquí 1,5 milions de parlaires en Alemanha e 2,1 en Olanda.

A la fin de l’edat medievala lo bas alemand arribava fins als païses baltics, lo nòrd polonés e encara lo Kaliningrad rus. E tanplan lo sud danés. Totun, la lingüistica actuala es pas encara d’acòrd sus se lo bas alemand es una lenga independenta o un dialècte mai de l’alemand o de l’olandés. Car mai d’un cercaire sosten que lo bas alemand comencèt a desseparar-se plan del naut alemand e de l’olandés après l’edat medievala, dempuèi lo sègle XVIII.

D’efièch, l’istòria pus acceptada es aquela que ditz que lo bas alemand es lo succesor de l’ancian saxon, parlat tre los sègles IX e XII. D’aquela epòca sonque son demorats qualcunes tèxts dont l’ Heliand o Genèsis saxona. Lo bas alemand medieval foguèt parlat tre los ans 1110 e fins a 1600. Foguèt la lenga franca usada per la Liga Anseatica. E foguèt parlada a totes los païses al torn de la Mar del Nòrd e la Mar Baltica.

Quora l’Empèri alemand del sègle XIX causiguèt coma lenga oficiala lo naut alemand e pas lo bas alemand, la polemica venguèt màger pr’amor que lo bas alemand tanben èra usat fins alara en l’Universitat e l’administracion locala. E comencèt a daissar d’èsser usat de biais oficial. Malgrat aquò, la lenga contunhèt d’èsser parlada de biais general e plan fins al sègle XIX coma o demòstran plusors contes dels fraires Grimm.

Divèrses documents dels primièrs sègles del l’edat medievala ne parlan coma lenga saxonica. Lo naut alemand, per contra, ja èra nomenat lenga germanica o theudisca. Als sègles XV e XVI foguèt conegut coma Moderlike Spracke (la lenga mairala). Un escrich de l’an 1457 ja distingís tre lo naut alemand e lo bas alemand. Dempuèi l’an 1388 la vila de la region de Brabant es considerada una vila « plana » (pas nauta) e la lenga ailà parlada comencarà a dir-se alemand plan.  En 1524 la Bíblia foguèt revirada a l’alemand bas a mai del naut alemand.

Cossí que siá, lo bas alemand es considerada una lenga sòrre del naut alemand pendent los sègles V e VII. Lo saxon s’espandiguèt dempuèi la còsta septentrionala vèrs Holstein, Westfalia e Magdeborg. E mai encara vèrs l’èst eslau. E ne son demorats plusors documents, libres e tèxts (pas gaire). A la fin del sègle XV i aviá mai reviradas de la Bíblia al bas alemand qu’al naut alemand (Bíblia de Colònia, Bíblia de Lübeck)…

Dempuèi lo sègle XIV e pr’amor de l’espandiment comercial de la Liga Anseatica, lo bas alemand foguèt atanben plan parlat als païses escandinaus e tanplan a la cort d’aqueles estats. Un prètzfach que sonque començariá a declinar dempuèi lo sègle XVII. Mas lo bas alemand comencèt un declin pr’amor de la Reforma Protestanta. La Bíblia de Lutèr foguèt revirada al bas alemand per von Hugengane, òc, mas lèu venguèt minoritàri lor usatge a nivèl escrich.

En mai de l’Heliand medieval sonque ne son demorats qualcunes tèxts coma las Omiliás de Beda, lo Credo, Lo Registre d’Heber, Las Confessions, loTrierer Blutsegen, l’Spurihalz, lo Wurmsegen o encara los Psalmes, çò que vòl pas dire que foguèsse una lenga pichonèla mas tot çò de contràri; una lenga de nauta cultura e al còp populara del nòrd del continent esuropèu al long de tota l’epòca medievala e encara mai enlà.

La vida de Jesús

L’Heliand (o tanben Lo Medecin) es, benlèu, l’òbra medievala pus celèbra escricha en bas alemand. Es un ensems de vèrses del sègle IX qu’explican la vida de Jesús coma un poèma epic.  Son mai de 6.000 linhas amb un prològ de Loís lo Piatós (814-840). La tòca èra convertir los saxons pagans. Uèi demòra a la Librariá Estatala de Bavièra.

Aprés parlar de la creacion del mond per Dieu, l’Heliand presenta a jesús e lo sieu grop d’apòstols coma de guerrièrs qu’an de besonh salvar l’umanitat. L’autor auriá recebut un sòmi e puèi l’escriguèt. Benlèu foguèt Caedmon mas es impossible d’o confirmar. Pasmens, encara i a de dobtes prigonds sus l’autor e benlèu foguèt brica conegut malgrat que foguèt un dels libres d’aquel sègle pus celèbres a la region.