LA PATZ E TRÈVA DE DIEU (I)

Francesc Sangar.- Pendent los sègles VIII, IX e X s’aviá viscuda una cèrta “patz sociala” en bona part de l’Euròpa occidental, mercés a la vigéncia de cèrtas legislacions creadas per qualques reialmes germanics, qu’asseguravan la proprietat de las tèrras pels paisans. Mas a pendent la fin del sègle X e començament del XI, los comtats catalans e fòrça autres territòris europèus visquèron un periòde fòrça inestable e amb fòrça violéncia, la nomenada “Revolucion Feudala”, e s’implantèron las estructuras politicas, economicas, socialas, culturalas e juridicas del Feudalisme.

Qualques nòbles de la pichona noblesa catalana, inicialament de foncionaris o de cavalièrs de la cort carolingiana, en aprofechant lo rambalh de la meteissa monarquia, e la redusida fòrça de qualques comtes catalans, avián conquistat de tèrras d’òmes liures e de la Glèisa, e avián sosmés a un sistèma de vassalhatge feudal als pageses, apiejats per la violéncia, l’extorsion e la fòrça emplegada per aqueles meteisses senhors.

Foguèt justament lo clergat amb mai volontat reformadora que, amb de paur per aquelas aucupacions, e en vesent que los atacants sentián pas cap de sòrta de respècte per las possessions eclesiasticas, decidiguèron se defendre mejançant una nòva nòrma juridica nomentada la “Patz e Trèva de Dieu”, que venguèt una de las figuras juridicas mai emblematicas e decisivas de la Catalonha medievala, amb la menaça de l’excomunicacion per totes aqueles que non acompliguèssen aquela nòrma. Justament, la menaça de l’excomunicacion (e doncas, l’impossibilitat d’accedir al Paradís après la mòrt) deviá èsser un revulsiu fòrça poderós que protegiguèsse la Glèisa.

Mas lo clergat temiá non solament la violéncia e las aucupacions dels cavalièrs e pichons nòbles. Los pageses èran los mai prejudiciats per aquelas atacas, e la Glèisa temiá una revòlta dels campanhards que pretenguèsse alterar l’estructura sociala en vigor en contra de las classas poderosas, e doncas, contra los dreches e prerrogativas eclesiastics. Egalament, en promovent la meteissa Glèisa de reünions o de concilis per resòlvre lo problèma, se ganhava l’afècti e lo respècte del pòble.

Anteriorament s’èran celebradas de reünions en divèrsas escasenças per establir la “Patz de Dieu”, qu’ensajavan d’arrestar los conflictes privats, a l’encòp que manteniá al marge d’aquela tension a l’estament eclesiastic e protegissiá lo patrimòni del clergat. Lo primièr concili, celebrat en la localitat de Charós l’an 989, dictèt de nòrmas per protegir los estaments mai prejudiciats de la societat (pageses basicament, mas atanben de comerçants, de pelegrins, de veusas…), las bastissas necessàrias per l’activitat economica (de molins, de camps, de graèrs…), e los establiments religioses, de la violéncia de las classas poderosas (los senhors), e l’an 1000, amb motiu del millenarisme, se proclamèt la “Patz Publica” coma volontat divina. Mas totas aquelas reünions aguèron generalament resultats fòrça redusits (quand n’avián) e abitualament limitats solament a determinats territòris.

La reünion per establir las condicions de la Patz e Trèva se celebrèt a Toluges, dins lo comtat catalan del Rosselló, lo jorn 17 de Junh de 1027 e i intervenguèron de divèrsas personalitats de la Glèisa catolica catalana del moment, en començant per l’Avesque Oliba, avesque de Vic e abat dels emblematics monastèris de Ripoll e Cuixà, e divèrses eclesiastics de l’avescat d’Elna. Justament, lo meteis avesque Berenguer d’Elna poguèt pas assistir pr’amor que se trobava en un viatge de peregrinacion. La pagesia recebèt positivament aquela iniciativa pr’amor que considerava que podiá arrestar aquela violéncia, mas tanben limitar los abuses dels senhors.

Una causida pas casuala

L’eleccion del Rosselhon per aquela primièra reünion celebrada foguèt pas casuala. Justament dins aquel comtat s’èran produches qualqu’uns dels incidents mai violents e grèus, e ne los clèrgues nimai los pageses se sentissián segurs davant las escometudas dels pichons senhors, del temps que lo comte Gausfred II se mostrava impotent per arrestar l’espirala de violéncia.

Las nòrmas incorporavan de limitacions per lutar en determinadas datas e en de luòcs concrèts, en creant una sòrta de “santuaris” ont deviá se respectar las vidas, mas amb una aplicacion exclusiva al territòri de l’avescat d’Elna.

Èra enebit d’atacar quala persona que siá en lo periòde comprés entre l’ora “nona” de dissabte, que correspondriá a la mièja serada, fins a l’ora “prima” (en sortir lo sol) de dimenge. D’aquela manièra, èran respectats los dimenges, lo jorn sant de la setmana, e se fasiá possible que los fisèles poguèsson assistir sens paur als mestièrs religioses dominicals. De la meteissa manièra, èra enebit atacar quina persona que siá qu’anèsse o venguèsse de messa o de quina ceremònia religiosa que siá.

Totes los membres del clergat recebián tanben una proteccion especiala, perqué jamai pas podián èsser atacats o assautats s’anavan sens armas. Ongan, nos pòt resultar estonant qu’un capelan pòsca portar d’armas, mas en los tempses medievals, l’utilizacion d’aquelas de la part dels clèrgues èra normala en cas de defensa pròpria e èra plenament legala per l’inseguretat abituala.

Èra tanben enebit atacar quina glèisa que siá o establiment religiós nimai los ostals que foguèsson dins una distància de trenta passas. Aquel espaci, nomenat “sagrera”, acostumava d’èsser consagrat en èsser bastida la glèisa. E abitualament, aquelas edificacions annèxas èran tanben proprietat eclesiastica. D’aquela manièra, lo clergat s’assegurava la seguretat de las siás proprietats.

Amb un pòble amb paur de l’ira de Dieu, pendent la reünion se remembrèt clarament qualas èran las consequéncias de l’excomunicacion, que se podián resumir en un ostracisme total. Cap de crestian podiá pas ne manjar nimai beure amb un excomunicat, ne lo saludar o parlar amb el. E morir excomunicat, significava d’èsser enterrat defòra del cementèri crestian, e que se poguèsse pas celebrar cap de ceremònia o oracion pel defunt.

Mas lo document de “Patz e Trèva” establissiá que se l’agressor se demanava perdon dins lo periòde de tres meses, e acceptava la peniténcia impausada per la Glèisa seriá perdonat e integrat de nòu dins la comunitat crestiana.

En de nòvas reünions o concilis celebrats a Vic, convocats pel meteis avesque Oliba los ans 1030 e 1033, foguèron reafirmadas de disposicions anterioras, mas a l’encòp s’aumentèt la proteccion dels fisèls. La Patz e la Trèva de Dieu èran definitivament jonchas en un meteis còrs legislatiu.

Lo periòde setmanièr de proïbicion d’atacar s’alonguèt de dijòus a diluns, e èran aital protegits los jorns que se podián commemorar qualqu’uns dels faches sagrats evangelics.

De la meteissa manièra, e en seguint lo calendari liturgic, s’establiguèron de periòdes annadièrs ont se podiá pas atacar ni lutar, coma per exemple pendent l’Advent e la Quaresma, los cinquanta jorns posteriors a la Setmana Santa, per celebrar l’Ascension e la Pentacosta, e las festivitats religiosas importantas amb lors respectivas vigílias. Curiosament, dins qualques disposicions generalas emesas pel Papat per tot lo mond crestian catolic, s’èra establida la proïbicion de relacions sexualas dins las meteissas datas e los meteisses periòdes annadièrs.

Egalament, los comerçants recebèron la meteissa proteccion que los assistents a messa; quinsevolhe comerçant seriá liure d’ataca s’anava o tornava d’una fièra o mercat. Aquelas mesuras ajudavan e garantissián l’estabilitat del desvolopament economic e comercial.

Per aténher de donar mai de prestigi e consisténcia, dins aquelas reünions comencèron d’assistir de membres de la noblesa, que se comprometián a seguir fidèlament aquelas disposicions. Mas signifiquèt tanben que los autres estaments socials amb poder, comencèsson a intervenir en aquelas constitucions de Pau e Trèva amb las siás aportacions.

En aquela reünion s’adociguèron las condemnas leugièrament, pr’amor que la pena de l’infraccion podiá èsser escambiada per una sancion economica. Se trasiá segurament mai benefici d’aquela multa que pas de l’ostracisme del colpable.