MARIA DE MONTPELHIÈR, FEMNA REBELLA
Christian Andreu.- L’istòria de Maria de Montpelhièr (1182-1213) es l’istòria d’una femna qu’acceptèt pas jamai çò que los òmes volián d’ela. Pr’aquò desfisèt son paire, Guilhèm VIII de Montpelhièr, son fraire, Guilhèm IX, son segond marit, lo comte Bernard de Comenge e son tresen marit, Pèire I, comte de Barcelona e rei d’Aragon, que volguèt primièr raubar sa senhoriá, aprés reconéisser pas son filh (que seriá Jacme I lo Conquistaire) e aprés encara volguèt (e poguèt o far) li raubar son filh. Maria de Montpelhièr, considerada maites còps coma Maria la malurosa, poiriá èsser considerada tanben per d’autres istorians, coma l’istorian Christian Nique, coma Maria la rebella: una femna que totjorn luchèt per sos dreches e que, fin finala capitèt.
Pr’amor que Maria de Montpelhièr luchèt encara per los dreches qu’aviá coma femna occitana (e que n’avián fòrça mai qu’en d’autres païses medievals) e capitèt. Totun, la sieuna istòria es la d’una lucha que comencèt plan lèu, quora Maria aviá sonque dètz ans, en 1191, pr’amor de l’interès de son paire e sa nòva maire.
Nascuda en 1182 de Guilhèm VIII, senhor de Montpelhièr e Eudoxia Comena, princesa bizantina, Maria vegèt lo repudiament de sa maire per son paire quand aviá solament cinc ans. E sens se divorciar legitimament, Guilhèm VIII maridarà Agnés de Castelha, amb qui aurà sièis filhs e doas filhas dont son fraire Guilhèm IX de Montpelhièr. Per li prene lo títol legitim de futura senhora de la vila, sos paires la maridaràn en 1191 amb lo vescomte Barral de Marselha, aprés li far signar la renóncia a la senhoriá de Montpelhièr coma primièra filha e eiretièra d’aquela vila. Totun, lo vescomte, vielh, morirà lèu, sonque meses mai tard, e Maria de Montpelhièr tornarà a la còrt de son paire lèu.
Son paire assajarà de la maridar tornarmai; amb quinze ans serà maridada amb lo comte Bernard de Comenge, que la daissarà sonque tres meses aprés (segon l’istorian Nique, Maria seriá estada maltratada per son marit e aquò auriá provocat sa fugida vèrs Montpelhièr tornarmai).
En 1201, amb 19 ans, Maria de Montpelhièr, sens marit, tornariá a èsser una menaça per son fraire mai pichon Guilhèm IX. Quand son paire morís en 1202 signarà un testament que donava la senhoriá de Montpelhièr de biais illegitim a son filh Guilhèm. Mas Maria demorariá pas gaire a se far escoutar a l’ora de defensar sos dreches coma senhora d’aquela vila.
Mens de doas annadas puèi, Maria de Montpelhièr maridarà Pèire I, comte de Barcelona e rei d’Aragon e vendrà la nòva senhora de la vila lengadociana al còp que comtessa e reina. Çò de meteis se passèt amb Pèire, que venguèt lo nòu senhor de Montpelhièr.
La revolucion de Montpelhièr
En 1204 Maria e Pèire signèron la reconeissença dels dreches comunals de la vila de Montpelhièr. Pauc aprés Pèire demanarà fins a 100 000 sòus a la vila de Montpelhièr. La vila li donarà amb de condicions: la vila serà dels cònsols fins qu’auràn lor argent tornat. Maria volguèt pas signar l’acòrdi. E de problèmas grèus demest Maria e Pèire nasquèron e demorarián fins la mòrt d’ambedos.
Pèire donarà sa nòva filha Sancha al comte de Tolosa sens o demanar abans a Maria. Quand la senhora de Montpelhièr refusèt Pèire d’o far. lo senhor de la vila de Montpelhièr demanèt l’anullacion del maridatge al papa e demanèt la man d’una autra Maria, de Montferrat, eiretièra del reialme de Jerusalèm.
En 1206 las abitants de Montpelhièr començan una revòlta contra Pèire I. Segon mai d’un istorian aquò se seriá debanat pr’amor que Pèire tornèt jamai l’argent als cònsols e pr’amor qu’auriá violat los dreches feudals dels abitants de Montpelhièr. La revòlta vendrà lèu, segon Nique, una vertadièra guèrra, plan violenta, demest la vila de Montpelhièr e Pèire I, senhor de la vila: i a de batalhas e lo castèl ont es lo rei Pèire, Latas, patirà un sètge e ne fugirà. Aprés setmanas de guèrra i a centenats de mòrts.
La guèrra finirà sonque amb un acòrdi prepausat per l’evesque de Magalona: la patz de Vilanòva; Pèire aufrís lo perdon als abitants de la vila, los presonièrs recebon la libertat e los cònsols accòptan tornar la senhoriá a Maria de Montpelhièr (pas a Pèire) quand auràn tornarmai l’argent daissat a Pèire.
La patz signada, Pèire, que demòra a l’entorn de Montpelhièr, visitarà Maria al castèl de Mireval. Maria anarà al lièch del rei (e pas cossí racontèt son filh Jacme a sa Cronica medievala) abans de se desseparar finalament. Jacme naisserà en 1208 quand son paire ja aviá abandonat Montpelhièr. Ara Maria menarà l’enfant Jacme al monastèri de Sigena, a Aragon, ont i a la familha reiala de Pèire, per presentar lo nòu filh; Pèire vòl pas lo reconéisser.
La familha de Pèire, totun, e totjorn segon l’istorian Nique, auriá demanat Pèire de lo reconéisser. E o farà pas fins a 1210, quand lo prometrà amb la filha de Simon de Monfòrt. Quand Maria veirà lo títol de son filh Jacme reconegut, coma futur senhor de Montpelhièr, a mai de comte de Barcelona e rei d’Aragon, en 1211, una òst catalana li prendrà lo filh per lo menar coma ostatge al crosat Simon de Monfòrt. Tornarà pas pus jamai a veire son filh.
Maria la rebella
Son fraire Guilhèm IX, que fasiá d’annadas qu’aviá renonciat coma senhor de la vila, demanèt tornarmai sos dreches al papa, amb lo supòrt de Pèire I. E Maria recebèt una letra papala qu’ordenava la senhora de Montpelhièr de defensar son títol davant lo papa o tornar lo títol a Guilhèm de Montpelhièr.
Èra l’an 1212 e Maria de Montpelhièr, senhora de la vila e qu’aviá un filh que seriá senhor de Montpelhièr, comte e rei, podiá pèrdre ara tot aquò qu’aviá ganhat al long de sa vida: mas Maria, femna rebella, èra pas encara estada desfachada e pendent la fin d’aquel an arribarà a Roma per defensar sa justa causa que, fin final, lo papa acceptarà de li reconéisser aprés l’escoutar: son maridatge amb Pèire foguèt legitim, i aguèt jamai cap maridatge legitim amb lo comte de Comenge e doncas ela èra la vertadièra senhora de Montpelhièr e lo futur senhor seriá son filh Jacme.
Tot foguèt reconegut per escrich lo 19 de genièr de 1213, pauc abans de la mòrt de Maria de Montpelhièr. D’efièch, Maria èra venguda malauta a Roma e poguèt gausir gaire de sa nòva victòria. Gaire aprés moririá tanben son marit Pèire I a Murèth (lo 15 de setembre de 1213) e Jacme e pas Guilhèm IX foguèt lo nòu senhor de Montpelhièr.
Segon l’istorian francés Christian Nique “una cèrta tradicion istorica presentèt totjorn Maria de Montpelhièr coma una femna malurosa “ pr’amor que fòrça òmes l’aguèron en òdi : lo comte de Comenge, son paire Guilhèm VIII, son marit Pèire I e son fraire Guilhèm IX demest autres. E Maria deguèt luchar al long de tota la sieuna vida per son títol coma senhora de la vila de Montpelhièr en un mond d’òmes (e aquò èra pas un fach generalizat a Occitània, ont las femnas avián fòrça mai dreches qu’en d’autres luòcs d’Euròpa, mas que començavan a los pèrdre).
Maria de Montpelhièr foguèt totun, totjorn, una femna rebella: luchèt contra un marit violent, amb quinze ans, contra un paire que volguèt totjorn li raubar son títol legitim, contra un nòu marit que li volguèt raubar la vila e que volguèt pas reconéisser son filh e contra mantuns cònsols de la vila que volián pas li tornar la vila malgrat l’òrdre clara papala.
Maria de Montpelhièr, pasmens, capitèt totjorn e tostemps vegèt reconegut son títol e dreches coma senhora de la vila. Foguèt, malgrat tot, e totes, una ganhaira, pr’amor que foguèt una femna rebella. Mas li calguèt luchar durant d’annadas en un mond d’òmes e contra òmes, que voliÁn pas li reconéisser sos dreches sonque pr’amor que foguèt una femna.
E pr’aquò, se cal aver una vision o remembre d’aquela granda femna medievala occitana, deuriá èsser coma demana plan l’istorian Christian Nique dins son trabalh “Las doas facias de Maria de Montpelhièr (1182-1213)”; mai coma una femna rebella e non pas coma una femna malurosa, qu’aguèt pas d’astre pendent sa vida. Maria de Montpelhièr, Maria la rebella, aguèt d’astre aprés luchar plan, a, pendent la fin de la sieuna vida capitèt plan: cap òme poguèt res li raubar e daissèt la vila a son filh aimat. L’unic fach que capitèt pas foguèt a l’ora de viure fòrça annadas, car una malautiá la prenguèt amb sonque 31 ans. Moriguèt alavetz una femna brava, rebella, benlèu exemple de çò que cal far quand òm patís una injustícia, car, de còps, tanben se pòt ganhar.
